پرۆسەی خوێندنی كوردی لە خانەقین بۆ زۆرێك لە خوێندكاران بۆتە "سەرئێشە"، ئەوەش وایكردووە خێزانەكان منداڵەكانیان ببەنە خوێندنی عەرەبی، وەك خۆیان دەڵێن بۆ ئەوەی "ئایندە"یان نەفەوتێت و لەو سەرئێشەیە رزگاریان بێت.
خوێندنگە كوردییەكان لە قەزای خانەقین، بەسەر هەردوو پەروەردەی فیدراڵ و هەرێمدا دابەشبون، كە تەواوی پڕۆگرام و سیستمی خوێندنیان جیاوازە، ئەوەش بەشێكی گرفتەكەیە كە روبەڕوی خوێندكاران بۆتەوە.
بەشێكی تری كێشەكە ئەوەیە حكومەتی عیراق قۆناغی ئامادەیی بۆ خوێندنی كوردی داخستووە، بۆ ئەوەش خوێندكار و كەسوكاری خوێندكاری لەبەردەم دوو بژاردەدا هێشتۆتەوە، یان ئەوەتا لەسەرەتاوە منداڵەكانیان ببەنە خوێندنی عەرەبی، یان دەبێت روبەڕوی ئەو "سەرئێشە"یەیان بكەنەوە كە لە ئەنجامی جیاوازی پڕۆگرام و سیستمی خوێندنی پەروەردەكانی هەرێم و فیدراڵ دروستبووە.
بۆ نمونە ئەلەند حەیدەر، ساڵی رابردوو قۆناغی ناوەندی لە خوێندنی كوردی سەر بە وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی فیدراڵ تەواوكرد، بەڵام لەبەرئەوەی حكومەتی فیدراڵ قۆناغی ئامادەیی بۆ خوێندنی كوردی داخستووە، ناچار چۆتە خوێندنگەیەكی كوردی سەر بە حكومەتی هەرێم.
ئەلەند وتی "سیستمی خوێندنی وەزارەتی پەروەردەی هەرێم لە تاقیكردنەوە و پڕۆگرام و كۆرسەكان هەموو شتێكی جیاوازە و گۆڕاوە، ئەمە روبەڕوی سەرئێشەی كردوینەتەوە و پێی ئاشنا نین"، ئەلەند زیاتر وتی "من دەمویست هەر لەسەر سیستمی خوێندنی سەر بە وەزارەتی فیدراڵ خوێندنم تەوابكردایە، بەڵام ئەوان خوێندنگە ئامادەییەكانیان داخستووە".
ئەلەند وتی "چەند خوێندكارێكی هاوڕێم بەو هۆیەوە ناچاربون واز لە خوێندن بهێنن".
عەلى حسێن، بەڕێوەبەرى پەروەردەى خانەقین، سەر بە وەزارەتی پەروەردەی عیراق، وتی "داخستنی قۆناغی ئامادەیی بە بڕیاری وەزارەتی پەروەردە بووە، چونكە ژمارەی خوێندكاران زۆر كەمبون".
لە قەزای خانەقین، لە ئێستادا كەمتر لە دوو هەزار خوێندكاری سەرەتایی لە خوێندنی كوردی سەر بە حكومەتی فیدراڵ لە 25 خوێندنگەدا دەخوێنن، لە قۆناغی ناوەندیش تەنیا دوو خوێندنگە هەن كە 30 خوێندكاریان هەیە.
"ئەوانەی لای ئێمە ناوەندی تەواودەكەن دەبێت دواتر بچنە خوێندنی كوردی سەر بە حكومەتی هەرێم"، عەلی حسێن وایوت.
ئەو جەختیكردەوە "ساڵانە ژمارەی خوێندكاری خوێندنی كوردی كەمتر دەبنەوە، هەندێك خێزان پێیانوایە ئایندەی منداڵەكانیان لە خوێندنی كوردی دەفەوتێت بۆیە دەیانبەنە خوێندنی عەرەبی".
بەپێی ئاماری لقی خانەقینی سەندیكای مامۆستایانی كوردستان لە دوای ساڵی 2003و روخانی رژێمی بەعسەوە، لەسەدا 90 خوێدنگەكانی خانەقین بون بە كوردی، بەڵام لە ئێستادا جیاوازە.
عەلى حسێن وتی "لە ئێستادا 30 هەزار خوێندكاری عەرەبیمان هەیە، بەسەر 45 خوێندنگەدا دابەشبون".
هەرچی خوێندنی كوردی سەر بە وەزارەتی پەروەردەی هەرێمە، پێنج هەزار و 225 خوێندكاری هەیە لە 34 خوێندنگە.
حەسەن محەمەد، بەڕێوەبەرى پەروەردى خانەقین سەر بە وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمى کوردستان بە (کەرکوک ناو)ى وت "بەهۆی ئەوەی بەردەوام خوێندكارانی سەر بە خوێندنی كوردی وەزارەتی پەروەردەی فیدراڵ دێنە لای ئێمە، فشاری زۆمان لەسەر دروستبووە و كێشەی بینا و مامۆستامان هەیە، چونكە مامۆستاكانیان دەچنە خوێندنی عەرەبی و بیناكانیش هەر بۆ ئەوان دەبێت"، حەسەن محەمەد وایوت.
لە دوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017ەوە كاتێك هێزە عیراقییەكان بۆ ناوچەكانی جێناكۆك لەوانەش خانەقین گەڕانەوە و هێزەكانی سەر بە حكومەتی هەرێم پاشەكشێیان كرد، لانیكەم 18 خوێندنگەی كوردی سەر بە حكومەتی فیدراڵ داخراون، ئەوەش بەپێی وتەی محەمەد شاکر، سەرۆكی لقى خانەقینى یەکێتى مامۆستایانى کوردستان. كە جەختیكردەوە "هۆكارەكەی ئەوەیە خوێندكاران دەچنە خوێندنی عەرەبی".
خوێندنی كوردی له ساڵی 2003و دوای روخانی رژێمی به‌عس لە تەواوی ناوچه‌كانی جێناكۆك ده‌ستیپێكردەوە، پێش ئه‌وه واده‌یه قه‌ده‌غه‌بوو.
محەمەد شاكر بە (كەركوك ناو)ی وت "ساڵى 2004 لەناو پەروەردەى خانەقین لیژنەیەکمان دروستكرد و بڕیارماندا هیچ خێزانێكی كورد بۆی نەبێت منداڵەكەی بباتە خوێندنی عەرەبی و دەبێت بە زمانی دایك بخوێنێت، ئەم بڕیارە وایلێهات زۆرینەی هەرە زۆری خوێندنگە عەرەبییەكان داخران، بەڵام لیژنەكە لە ساڵی 2009 نەما، لەوكاتەوە وردە وردە ژمارەی خوێندنگە عەرەبییەكان زیادیان كرد و كوردییەكانیش كەمبونەوە".
ساڵى 2004 لەناو پەروەردەى خانەقین لیژنەیەکمان دروستكرد و بڕیارماندا هیچ خێزانێكی كورد بۆی نەبێت منداڵەكەی بباتە خوێندنی عەرەبی و دەبێت بە زمانی دایك بخوێنێت
بەر لە ساڵی 2009 یەك بەڕێوەبەرایەتی پەروەردە هەبوو كە سەر بە حكومەتی فیدراڵ بوو. بەڵام لەو وادەیە بەدواوە پەروەردەكە بەهۆی كێشەی میلاكەوە دوو كەرت بوو، ئێستا دوو پەروەردە لە شارەكە بونیان هەیە كە دابەشبون بەسەر هەردوو حكومەتی هەرێم و فیدراڵ.
هەر لەو ساڵەوە بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی فیدراڵ بڕیاریدا خوێندن بە زمانی كوردی لە قۆناغی ئامادەیی هەڵبگرێت.
محەمەد شاكر وتی "ئەو بڕیارە کێشەى بۆ خوێندکار دروستکرد، زۆرێك لە خوێندکاران بە ناچاری خوێندنگە کوردییەكانی سەر بە وەزارەتی پەروەردەی عیراقیان بەجێهێشت".
زۆرێك لە خوێندکاران بە ناچاری خوێندنگە کوردییەكانی سەر بە وەزارەتی پەروەردەی عیراقیان بەجێهێشت
وتیشی "ئەو بڕیارە وایكرد خێزانە كوردییەكان لە خوێندنی كوردی بێهیوابن و منداڵەكانیان ببەنە خوێندنی عەرەبی".
شیرین محەمەد، دایكی سێ منداڵە لە خانەقین، وتی "دوو منداڵە بچوكەكەم لە خوێندنی عەرەبی تۆماركرد، كوڕە گەورەكەشم هەر كە پۆلی پێنجی سەرەتایی تەواكرد بۆ خوێندنی عەرەبی گواستمەوە، لەوێ ئایندەی باشتریان دەبێت و فێری زمانەكەش دەبن".
كوڕەكانی شیرین پۆلی یەك و شەشی سەرەتایین، كچەكەشی لە پۆلی سێی سەرەتایی دەخوێنێت.
ئەو بڕیارەی شیرین و هەزاران دایك باوكی تر، وایكردووە لە 331 خوێندنگەی كوردییەوە لە ساڵی 2009 لە هەردوو پەروەردەكە، ئێستا تەنیا 61 خوێندنگە ماوە.
لە ناوەڕاستی مانگی ئەیلول، یەکێتى قوتابیانى کوردستان دیبەیتێكی بۆ ژمارەیەك پسپۆڕی پەروەردەیی و مامۆستا رێكخست لە بارەی كەمبونەوەی ژمارەی خوێندكاران لە خوێندنگە كوردییەكان لە خانەقین.
سەربەست برزۆ، رێکخەری دیبەیتەکە بە (کەرکوک ناو)ی وت "قوتابخانە کوردییەکانی سەر بە پەروەردەى عیراق لە خانەقین، جەلەولا، سەعدیە و قەرەتەپە وردە وردە دادەخرێن، هۆکارەکەى بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە خوێندکاران و كەسوكاریان نایانەوێت بە کوردى بخوێنن و پەروەردەى فیدراڵیش قۆناغەکانى ئامادەیی هەڵگرتووە".
"خەریکە خوێندنی كوردی لەناودەچێت"ة ەسربەست برزۆ وتیشی "ئێمە دەمانەوێت كورد بە زمانی خۆی بخوێنێت، بۆ ئەوەش یاداشتێکمان ئامادەكردووە و ئاراستەی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی دەكەین كە تیایدا داوای رێگاچارەیەك دەكەین".
