دانیشتووانی 35 گوندی ناحیەی سەرگەڕان لە خۆرئاوای كەركوك لەبەردەم نائارامی بەردەوامدان، بەهۆی كێشەی نێوان جوتیارانی كورد و عەرەب لەسەر خاوەندارێتی زەوییە كشتوكاڵییەكان. مێژوی ئەو ناكۆكییە بۆ سەردەمی دەسەڵاتی حزبی بەعس دەگەڕێتەوە، بەڵام پەرلەمان و حكومەتە یەكلەدواییەكەكانی عیراق چارەسەری كۆتاییان نەكردووە.
لە حەفتاكانی سەدەی رابردوو، حزبی بەعس، بە سەرۆكایەتی سەدام حسێن، زۆرێك لە زەوییە كشتوكاڵییەكانی هەردوو نەتەوەی كورد و توركمانی بەپێی گرێبەستێكی كشتوكاڵی لە چەند ناوچەیەكی كەركوك بەسەر جوتیارانی عەرەبدا دابەشكرد، كە لە خوارو و ناوەڕاستی عیراقەوە هێنرابون.
كاركردن بەو گرێبەستانە تا روخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003 بەردەوامبوو. لەو وادەیە بەدواوە خاوەنی رەسەنی زەوییەكان گەڕانەوە و 18 ساڵە كاری كشتوكاڵی خۆیان لێدەكەن.
لە هەفتەی رابردوەوە شەپۆلێكی گەڕانەوەی ئەو عەرەبە هاوردانە بۆ سەر ئەو زەوییانە دەستیپێكردۆتەوە، بەتایبەت لە ناوچەی سەرگەڕان لە خۆرئاوای كەركوك، ئەوەش ترسی پێكدانانی جوتیارانی نەتەوەكانی لێدەكرێت.
پیرۆت کانەبی، جوتیارێكی كوردی دانیشتووی گوندی شەناغە، لە سنوری سەرگەڕان، بە (كەركوك ناو)ی وت "عەرەبەكان دوای 18 ساڵ گەڕاونەتەوە گوندەكە و داوای زەوییە كشتوكاڵییەكانیان دەكەن، گرێبەستی كشتوكاڵیان پێیە هی سەردەمی بەعسە، دەڵێن ئێمە خاوەنی ئەم زەوییانەین، ئێمەش وەک خەڵکی گوند بەهیچ شێوەیەک قبوڵمان نییە ئەم عەرەبانە لێرە بمێننەوە، بەهێز و بازوی خۆمان بەرگری دەکەین".
بەشێك لە عەرەبەكان كاتژمێر 7ی بەیانی سەرەتای هەفتەی رابردوو، چونە ناو گوندی شەناغە و خێمەیان هەڵدا و داوایان لە جوتیارانی كورد كرد ناوچەكە بەجێبهێڵن.
ئەو هەڵوێستە ناڕەزایی جوتیارانی كوردی بەدواداهات و ترسی پێكدادانی لێدەكرا، بۆ رێگریكردن لەسەرهەڵدانی، ئاڵۆزی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكانی كەركوك لەژێر فشاردا خێمەكانی بە جوتیارانی عەرەب كۆكردەوە.
"خەڵکی هەردوو پارێزگای کوت و دیوانییەن، دێنە سەرمان و دەیانەوێت زەوییەکانمان داگیربکەن"، پیرۆت كانەبی، كە تاپۆی زەوییەكانی هەیە وایوت.
ناوبەناو گەڕانەوەی جوتیارانی عەرەب و هەوڵدان بۆ بەكارهێنانەوەی زەوییە كشتوكاڵییەكانی كەركوك، لە دوای 16ی ئۆكتۆبەری 2017ەوە دەستیپێكرد، كاتێك هێزە ئەمنییەكانی حكومەتی عیراق بۆ كەركوك و تەواوی ناوچەكانی جێناكۆك گەڕانەوە و هێزەكانی سەر بە حكومەتی هەرێم كشانەوە.
حكومەتی هەرێم لەگەڵ سەرهەڵدانی داعش لە ساڵی 2014ەو پێش ئەو وادەیەش دەسەڵاتی تەواوی بەسەر پارێزگای كەركوكدا هەبوو، بەتایبەت لەڕوی ئەمنییەوە.
پیرۆت كانەبی، وتی "وەكو كورد دەسەڵاتمان نییە و سەرکردایەتی کوردیش لەسەرمان نایەتە دەنگ، داوا لە حکومەتی هەرێم و حکومەتی بەغدا دەکەین چارەسەری ریشەیی بۆ ئەم کێشەیە بکات".
وەكو كورد دەسەڵاتمان نییە و سەرکردایەتی کوردیش لەسەرمان نایەتە دەنگ
نەجم مام سوارە، دانیشتوی گوندی گابەرەكە، هەر لە سنوری ناحیەی سەرگەڕان، وتی "بەپشتبەستن بە گرێبەستی کشتوکاڵی سەردەمی بەعس هەڵدەكوتنە سەرمان، دەیانەوێت لە زێدی باب و باپیرانمان دەرمانبکەن".
"ئێمە خوێنمان لەسەر ئەم خاکە رژاوە، کەسوکارمان شەهید بون لە پێناو ئەم خاكەدا، كەچی دەیانەوێت دەرمانبكەن"، نەجم وایوت.
ئەو زەوییە كشتوكاڵییانەی كەركوك كە كێشەیان هەیە، بە بڕیاری ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش بەشێوەی گرێبەست دروان بە عەرەبی هاوردە، گرفتەكە ئەوەیە بڕیارەكانی ئەو ئەنجومەنە هێزی یاسایی هەیە و هەڵوەشاندنەوەیان پێویستی بە دەركردنی یاسا هەیە لە پەرلەمانی عیراق.
دیلان غەفور، پەرلەمانتاری پێشوی عیراق سەر بە پارێزگای كەركوك و كاندیدی دەرچوو بۆ پەرلەمان، پێشتر بە (كەركوك ناو)ی وت "پێویستە بڕیارەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕشی حزبی بەعس لە پەرلەمان هەڵبوەشێنرێتەوە تا ئەو زەوییانە بۆ خاوەنە رەسەنەكانیان بگەڕێنرێنەوە".
"بابەتەكە بەڵێ یاساییە، بەڵام پەیوەندی بە سیاسەتیشەوە هەیە، بۆ نمونە لە خولەکانى پێشوو، بڕیارەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش هاتونەتە پەرلەمان بۆ ئەوەی هەڵبوەشێنرێنەوە، بەڵام تێنەپەڕێنراون، چونكە هەندێك لایەن بەرژەوەندییان هەیە لەوەی هەڵنەوەشێنرێنەوە"، دیلان وایوت.
جوتیارانی عەرەب، چەند جارێك لەڕێی (كەركوك ناو)ەوە جەختیانكردۆتەوە لەوەی كە ئەوان گرێبەستی كشتوكاڵی زەوییەكانیان پێیە و پاڵپشت بە یاسا داوای زەوییە كشتوكاڵییەكانیان دەكەنەوە، بۆ ئەوەش هەندێكیان پاڵپشتی دادگای كەركوكیان پێبووە.
بەردەوامی ئەو كێشەیە، لەكاتێكدایە، چەند جارێك پەرلەمان و حكومەتی عیراق لیژنەی بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە و ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركوك پێكهێناوە، بەڵام ئەنجامی نەبووە.
شاخەوان عەبدوڵا، ئەندامی یەكێك لەو لیژنانەی بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركوك لە ساڵی 2020 پێكهێنرا، بە (كەركوك ناو)ی وت "فەرمانگەی کشتوکاڵی کەرکوک لەم بابەتەدا تاوانباری سەرەکییە و دەبێت سنورێک بۆ ئەم پێشیلکارییانە دابنرێت".
"بڕیاری حکومەتی عیراق هەیە کە نابێت گرێبەستی عەرەبی هاوردە تازەبکرێتەوە، دەبێت زەوییەکان لای خاوەنەکانیان بمێنێتەوە، تا ئەوکاتەی بە یەکجاریی کێشەکان چارەسەردەبن"، شاخەوان كە یەكێكە لە كاندیدە دەرچووەكانی كەركوك لە پارێزگای كەركوك وایوت.
دەبێت زەوییەکان لای خاوەنەکانیان بمێنێتەوە، تا ئەوکاتەی بە یەکجاریی کێشەکان چارەسەردەبن
بەڵام زوهێر عەلی، بەڕێوەبەری فەرمانگەی کشتوکاڵی کەرکوک لە پێكهاتەی عەرەب، وتی "چارەسەری كێشەكە لە كەركوك نییە، تەنیا بەغدا دەتوانێت چارەسەری ئەم گرفتە بكات، ئەویش یان لە رێگای دادگای باڵا، یان ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە".
وتیشی "ئەو لیژنەیەی بە بڕیاری پەرلەمانی عیراق پێكهێنرا بۆ چارەسەری ئەم بابەتە، كارەكانیان تەواونەبون".
لیژنەكە لە نوێنەرانی هەرسێ نەتەوە سەرەكییەكەی كەركوك، لە كورد، عەرەب و توركمان پێكهاتون و لە پێش هەڵبژاردنەكانی 10ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵەوە هیچ كۆبونەوەیەكیان نەكردووە، لەكاتێكدا پەرلەمانی عیراق كۆتایی بە وادەی كاركردنی خۆی هێناوە.
"چەند جارێک ئەندامانی لیژنەكە لە کەرکوک و بەغدا کۆبونەوە، بەڵام نەگەیشتونەتە هیچ جۆرە چارەسەرێک، پێموابێت ئەم چارەسەرە دەبێت ئەم خولەی پەرلەمانی عیراق بیكات و دوانەكەوێت، ئێمە چاوەڕێی چارەسەری یاسایین"، زوهێر عەلی وایوت.
دوای 18 ساڵ لە چاوەڕوانی پەرلەمانی عیراقدا بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە، نەجم مام سوارە وتی "تاكەی لە چاوەڕوانیدا بین، داوا دەكەم هەموو بێنە سەر خەت و ئەم خەڵكە لەم نەهامەتییە رزگار بكەن، ئیتر بەسە".
