"لە مێردەكەم پرسی بۆچی هەموو شەوێك درەنگ بۆ ماڵ دەگەڕێیتەوە، تۆ ماڵ و منداڵت هەیە، پێویستە ئاگات لە ئێمەش بێت"، ئەم پرسیارەی روناك ئەحمەد (24ساڵ)، "دەمەقاڵێیەكی توند"ی لەنێو ئەو دوو هاوژینەدا دروستكرد. روناك وتی "سەریكێشا بۆ سوكایەتی و دواتریش توندوتیژی".
ئەم روداوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵێك لەمەوبەر، بەپێی وتەی روناك ئەوە یەكەمجار نەبووە، كە هاوژینەكەی درەنگ بۆ ماڵ بگەڕێتەوە، "هەموو شەوێك بە سەرخۆشی و درەنگ دەهاتەوە. تەنانەت بە سوكایەتی و توندوتیژی وەڵامی دەدامەوە كاتێك پرسیارم دەكرد لەكوێ بویت؟ دەنگی بەرزدەكردەوە و بە بەرچاوی منداڵەكانمدا دەیقیژان بەسەرمدا و دەیویست بێدەنگم بكات". زیاتر وتی "وایلێهاتبوو لە پاڵ درەنگ گەڕانەوەی بۆ ماڵ، ئەشكەنجەشی دەدام، ئیتر نەمدەتوانی بەردەوامی بەو ژیانە بدەم".
وایلێهاتبوو لە پاڵ درەنگ گەڕانەوەی بۆ ماڵ، ئەشكەنجەشی دەدام، ئیتر نەمدەتوانی بەردەوامی بەو ژیانە بدەم
روناك ئەحمەد ناوی خوازراوی ژنێكی شاری كەركوكە، چوار ساڵ لەمەوبەر ژیانی هاوسەرگیری پێكهێنا، ئەوكات ژنی ماڵەوە بووە. ساڵی رابردوو روناك سكاڵای جیابونەوەی لە دادگا تۆمار كرد و جیابۆوە، ئێستا بە تەنیا لەگەڵ دوو كچەكەیدا دەژیت.
دوای جیابونەوەی لە هاوژینەكەی. پرسی پەیداكردنی بژێوی ژیانی خۆی و دوو كچەكەی، یەكێك بوو لە كێشە گەورەكانی بەردەم روناك. بۆ ئەوەش خۆی فێری درومانكرد و رێكخراوێكی خێرخوازی ئامێرێكی درومانی بۆ كڕی.
لە 8ی مارسی ئەمساڵ (رۆژی جیهانی ژنان)، روناك لە چالاكییەكی كۆمەڵەی هیوای عیراقی بۆ مافەكانی مرۆڤ – كۆمەڵەیەكی ناحكومییە- دەركەوت و بەشداریكرد، كە بریتی بوو لە پێشبڕكێیەكی وەرزشی. چالاكییەكە بە گشتی نیشاندانی رۆڵی ئەو ژنانە بوو كە توندوتیژیی و "شكست"یان بۆ چیرۆكی سەركەوتن گۆڕیوە.
"جیابونەوەی من لە هاوژینەكەم بۆ خۆ رزگاركردن بوو لەو ئازارە جەستەییەی بەرامبەرم دەكرا، بەتایبەت دوای ئەوەی كەسوكاری منیش و ئەویش گوێیان پێنەدەدام و پێیانوابوو من دەبێت بێدەنگبم و قسە لە قسەی پیاوەكەم نەكەم". روناك زیاتر وتی "ماڵی باوكم هەژاربون، كاتێك هاوژینەكەم بەجێدەهێشت و دەچومەوە ماڵی باوكم، منیان بۆ لای مێردەكەم دەگەڕاندەوە، بۆیە ئەم بڕیارەم باشتر بوو".
روناك ئەحمەد، یەكێك بوو لەو دەیان ژنانەی كە لە چالاكییەكەی كۆمەڵەی هیوای عیراقی بەشداریكرد و هەمویان چیرۆكێكی تاڵی توندوتیژییان هەبوو.
هەر چۆنێك بێت، چیرۆكی ئێستای روناك ئەوەیە، بە هاوكاری رێكخراوەكان بۆتە بەرگدروو، وەك سەرچاوەی سەرەكی بژێوی ژیانی خۆی و دوو منداڵەكەی، ئازادترە و لە توندوتیژیی و سوكایەتی رزگاری بووە.
بەڵام بەگشتی پێیوایە هاوژینەكان هەمیشە پێویستە هەوڵ بۆ مانەوە و رێزگرتنی یەكتر بدەن، بەڵام كە "سەریكێشا بۆ توندوتیژی ئەوە رێگەی تر بدۆزنەوە و دەربازبن". بۆ ئەوەش نمونەی ئەو دەیان ژنەی هێنایەوە كە لە چالاكییەكەی 8ی مارسدا بەشداربون.
سرود ئەحمەد، لێپرسراوی لقی كەركوكی كۆمەڵەی هیوای عیراقی بۆ مافەكانی مرۆڤ، بە (كەركوك ناو)ی وت "ئێمە هەوڵەکانمان بەو ئاراستەیەیە کە ژنان بتوانن گوزارشت لە ئازارەکانیان بکەن، کەیسەکانیان بجوڵێنن و بێدەنگ نەبن و خۆیان رادەستی واقعێکی تاڵ نەکەن".
"ئێمە لەو ئاراستەیەوە توانیویانە چەندین کەیسی ئازاربەخش و ویژدان هەژێنی تایبەت بە توندوتیژی دژی ژنان بگۆڕین بۆ چیرۆکی سەرکەوتن، چەوساندنەوەی ژن مانای ئەوە نییە ژیان کۆتایی هاتووە، دەبێت ژن سەرکردە بێت و کۆڵنەدات".
بەپێی ئامارێكی پۆلیسی كەركوك كە دراوە بە (كەركوك ناو) لە دوو مانگی یەكەمی ئەمساڵدا 149 حاڵەتی توندوتیژی خێزانی لە كەركوك تۆماركراون، كە 122 حاڵەتیان دژ بە ژنان بووە.
هاوكات لە تەواوی ساڵی 2021یدا 500 حاڵەت هەبون، لە جۆری شەڕی نێوان هاوسەر، خیانەتی هاوسەرگیری، بردنی منداڵ لەلایەن تەرەفێك و چەندین كێشەی دیكە.
سرود وتی "بە تەحەداوە دەڵێم ژن نییە لەم کۆمەڵگەیەدا کەیسێکی توندوتیژی تایبەت بەخۆی نەبێت، ئەگەر لەماڵەوە توندوتیژی بەرامبەری نەكرێت، ئەوە كۆمەڵگە توندوتیژی بەرامبەر دەكات، یان لە دامەزراوە حكومییەكان، بەڵام پێویستە ئەمە چارەسەربكرێت، ئەوەش بە باشتركردنی یاساكان و دەركردنی یاسای تایبەت و دواتر ناچاركردنی حكومەت بە جێبەجێكردنی".
لە 4ی ئابی 2020ەوە، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عیراق، پڕۆژه‌یاسای به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی توندوتیژی خێزانی په‌سه‌ندكردوە و ره‌وانه‌ی په‌رله‌مانی كردووە. بەڵام ناكۆكی نێوان فراكسیۆنەكانی پەرلەمان، لە نێویاندا ئەو بڕگانەی پەیوەستە بە سزادانی كەسانی توندوتیژی هێشتا پەسەند نەكراوە.
پڕۆژە یاساكە لە 21 بەند و حوکمی سزادان پێكدێت، بەگشتی ئامانج لە دەركردنی، پاراستنی خێزانە لە توندوتیژی.
بەپێی پڕۆژەكە فه‌رمانگه‌یه‌ك به‌ناوی "به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پاراستنی خێزان" له وه‌زاره‌تی ناوخۆ دادەمەزرێت، له‌گه‌ڵ پێكهێنانی دادگایه‌كی تایبه‌تمه‌ند بۆ لێكۆڵینه‌وه له دۆسیه‌كانی توندوتیژی خێزانی.
سزاكانی نێو پڕۆژە یاساكە بۆ ئەو كەسانەی توندوتیژی دەكەن، خۆی لە سزای ماددیدا دەبینێتەوە، كە لە سێ ملیۆن دینار كەمتر نەبێت و لە پێنج ملیۆن زیاتر نەبێت، یان بە زیندانیكردن سزادەدرێت كە لە مانگێك كەمتر نەبێت و لە ساڵێك زیاتر نەبێت.
هەروەها پڕۆژه‌یاساكه حكومه‌ت ناچار ده‌كات به كردنه‌وه‌ی چه‌ندین سه‌نتەر و شێڵته‌ر بۆ پاراستن و له‌خۆگرتنی قوربانییانی توندوتیژی خێزانی له به‌غدا و پارێزگاكانی تر.
ئەو هەوڵەی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق، دوای ئەوە هات كە راپرسییەكی فەرمانگەی بەهێزكردنی تواناكانی ژنان لە عیراق - سەر بە ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران -، دەریخست، هەریەک لە پارێزگاكانی كەركوك، دهۆك و نەینەوا زۆرترین رێژەی توندوتیژی خێزانییان تیادا تۆمارکراوە.
راپرسییەكە لە 11 پارێزگای عیراق كراوە و بەپێی دەرئەنجامەكەی 123 ژن ئاماژەیان بەوەداوە لە ژێر فشار و توندوتیژی خێزانیدا هەوڵی خۆكوشتنیانداوە.
پێشتر، یوسرا رەجەب، ئەندامی خولی پێشوی پەرلەمانی عیراق، لەبارەی پڕۆژە یاساكەوە، وتی "ھێشتا پڕۆژەكە نەهاتبووە ناو هۆڵی پەرلەمان، هەندێك دژایەتیان دەستپێكرد، زۆر کەس بانگەشەی ئەوەیان دەکرد کە ئەو پڕۆژەیە کەرامەتی پیاو دەشکێنێت و لە باوکایەتی کەم دەکات و دەڵێن دژی بنەماکانی ئاینی ئیسلامیش دەوەستێتەوە".
پڕۆژەكە هێشتا پەسەندنەكراوە و رون نییە ئەم خولەی پەرلەمانی عیراق چ هەوڵێك دەدات بۆ ئەو مەبەستە، كە لەكاتێكدایە هێشتا سەرقاڵی پرسی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارن.
یوسرا رەجەب وتی "دژایەتی پڕۆژەكە، تەنیا پەیوەست نییە بە ئایین، مەزھەب و رەگەزەوە، بەڵكو ئەوەی دەیبینین پیاوسالاری بە تەواوەتی زاڵە بەسەر عەلمانییەکانیشدا. ئەوانیش بە ھەمان بیرو بۆچون تەماشای بابەتەکە دەکەن و پڕۆژەكە رەتدەكەنەوە، تەنانەت بەشێك لە ژنانیش دژین".
سرود ئەحمەد لە كۆمەڵەی هیوای عیراقی، وتی "کەیسەکانی توندوتیژی روو لەزیادبونن و یاساكان نەبونەتە رێگر لەبەردەم كەمكردنەوەی ئەو رێژەیە، بۆیە پێویستە فسار بكرێت".
