بنكەكانی پۆلیس لە قەزای خانەقین جمەیان دێت لەو عەرەبە هاوردانەی كە 19 ساڵ لەمەوبەر لە قەزاكە دەكراون، ئەوان گەڕاونەتەوە بۆ خانەقین داوای قەرەبوو دەكەن، لەڕێی تۆماركردنی سكاڵای یاساییەوە.
لە ماوەی تەنیا مانگێكدا 300 سكاڵا لە پۆلیسی خانەقین تۆماركراوە و پرۆسەكەش بەردەوامە. ئەو هاوڵاتییانە لە سەردەمی دەسەڵاتی بەعس لە گوندەكانی خانەقین و لە چوارچێوەی پرۆسەی تەعریببدا جێگیركراون، بەڵام لە ساڵی 2003دا كاتێك رژێمی بەعس روخێنرا، بۆ خواروو و ناوەڕاستی عیراق گەڕانەوە.
جاسم مڕەید لە هەشتاكانی تەمەنیدایە، لەبەردەم بنكەیەكی پۆلیس لە خانەقین، چاوەڕێی دەكرد تا سەرەی بێت بۆ ئەوەی سكاڵاكەی تۆمار بكات. وتی "من سكاڵاكەم دژی ئەمریكایە، چونكە ئەوان هۆكاربون بۆ ئەوەی من لە خانەقین دەربكرێم لە ساڵی 2003، ئێستا هاتوم داوای قەرەبوودەكەم".
جاسم وەك خۆی دەڵێت لە ساڵی 1975 بە بڕیاری رژێمی بەعس لەگەڵ خزمە نزیكەكانی لە پارێزگای واستەوە بۆ گوندی باپڵاوی لە قەزای خانەقین گوازرایەوە – گوندەكە كوردنشینە-، وتی "لەسەر موڵك و ماڵی كورد جێگیركراین، بەدرێژایی 28 ساڵ لێرە ژیاین، كاتێك ئەمریكا رژێمی بەعسی روخاند، ئێمە 30 خێزان بوین لە گوندەكە دەركراین".
لەبارەی ئەوەی بۆچی سكاڵا تۆماردەكات و چی دەوێت، جاسم وتی "ماڵ و موڵك و زەویی كشتوكاڵیمان بەجێهێشت، ئاژەڵەكانمان دەستی بەسەرداگیرا و لەناوچوو، ئێستا دەمانەوێت قەرەبومان بكەنەوە".
بەپێی ماددەی 140ی دەستوری عیراق، هەر خێزانێكی عەرەبی هاوردە بۆ گەڕانەوەی بۆ شوێنی خۆی دەبێت داوایەك تۆماربكات و رەزامەندی گەڕانەوە دەرببڕێت، لە بەرامبەردا 20 ملیۆن دیناری پێدەدرێت و بۆ شوێنی خۆی دەگەڕێنرێتەوە.
زۆرینەی ئەوانەی لە بنكەكانی پۆلیس پەیامنێری (كەركوك ناو)، قسەی لەگەڵ كردون، خەڵكی پارێزگاكانی دیوانیە، ناسریە و واست بون و لە 2003 بەبێ ئەوەی سكاڵا تۆماربكەن گەڕاونەتەوە بۆ شوێنی خۆیان.
هێزەكانی هاوپەیمانان بە سەركردایەتی ئەمریكا لە ساڵی 2003 رژێمی بەعسیان لە عیراق روخاند، بەوەش هەزاران خێزانی عەرەب كە لە چوارچێوەی پرۆسەی بە عەرەبكردندا لە ناوچەكانی جێناكۆك لەوانەش قەزای خانەقین لە پارێزگای دیالە جێگركرابون، لەژێر فشاری هێزە كوردییەكان بۆ ناوچەكانی خۆیان گەڕانەوە.
ئەحمەد دەشر، لەبەردەم بنكەی پۆلیسی ئازادی لە خانەقین، دوای تۆماركردنی سكاڵاكەی، وتی "28 ساڵ لە گوندی دەکەی مەلا ئیبراهیم نیشتەجێكراین و زەوییەكانمان بەكاردەهێنان، بەڵام كە حزبی بەعس روخا دەستبەسەر هەموو موڵك و ماڵەكانماندا گیرا".
گوندی دەكەی مەلا ئیبراهیم خاوەندارێتییەكەی بۆ كورد دەگەڕێتەوە، لە ساڵی 2003وە خاوەنی راستەقینەی زەوییەكان لێی نیشتەجێن كە كوردن.
"ئێمە کارەساتمان بەسەردا هات، ئەمریكا رێگەیدا كوردەكان دەرمانبكەن، بەڵام لەگەڵئەوەشدا سكاڵامان دژی كورد و پێشمەرگە نییە"، ئەحمەد دەشر وایوت.
ئەو لەگەڵئەوەشدا خواستی خۆی بۆ گەڕانەوە بۆ سەر ئەو زەوییانە نیشاندا كە 28 ساڵ كشتوكاڵیان لەسەر دەركرد، وتی "یان قەرەبومان دەوێت، یان بمانگەڕێننەوە بۆ خانەقین بۆ سەر زەوییەكان".
بەگشتی خواست و هەوڵی گەڕانەوەی عەرەبە هاوردەكان بۆ خانەقین و ناوچە جێناكۆكەكانی تر لەوانەش كەركوك، لەدوای كۆتاییهاتنی شەڕی داعش و گەڕانەوەی هێزە عیراقییەكان بۆ ئەو ناوچانە سەریهەڵدا لە كۆتایی 2017، ئەوەش دوای ئەوەی هێزەكانی سەر بە حكومەتی هەرێم بە شەڕ و لە ژێر فشاری هێزە عیراقییەكان لەو ناوچانە دەركران.
بەپێی زیاد لە سەرچاوەیەك لە پۆلیسی خانەقین، كە بە باشیان نەزانی بەناوی خۆیانەوە لێدوان بۆ میدیاكان بدەن، لە ماوەی مانگێكدا 300 سكاڵای هاوشێوە تۆماركراوە.
سەرچاوەیەكی باڵا لە پۆلیسی خانەقین، وتی "بەدواداچونمان كردووە، دەركەوتووە لیژنەیەكی قەرەبوكردنەوەی زیانلێكەوتووان هەیە لە پارێزگا جیاوازەكان دەستبەكاربووە و تایبەتە بۆ ئەوانەی لەو سەردەمەدا زیانیان بەركەوتووە، ئەو لیژنەیە داوای بەڵگەی لەو خێزانانە كردووە، ئەوانیش دێن تۆماركردنی سكاڵاكە وەكو بەڵگە دەبەنەوە بۆ پارێزگاكانی خۆیان".
بەپێی ماددەی 140 دەستوری عیراق، هەر خێزانێكی عەرەبی هاوردە بۆ ناوچەكانی جێناكۆك، بۆ گەڕاندنەوەی بۆ شوێنی خۆی دەبێت 20 ملیۆن دیناری پێبدرێت، لەگەڵ قەرەبویەكی تر كە تایبەتە بە خەمڵاندنی ئەو زیانانەی بەهۆی گەڕانەوەیدا بەریدەكەوێت، بۆ نمونە زیانەكانی بیری ئاو، خانوو دروستكردن لەسەر زەوییەكان، كشتوكاڵ و درەخت و باخەكانیان، ئەوەش بەپێی عەدنان مەنسور كە 16 ساڵ لێپرسراوی نوسینگەی خانەقینی لیژنەی جێبەجێكردنی ماددەی 140 بوو.
عەدنان مەنسور كە مانگی ئاداری ئەمساڵ لە پۆستەكەی نەما. وتی "سکاڵاکردن دژ بە هێزەکانی ئەمریکا هیچ بنەمایەكی یاسایی نێودەوڵەتی نییە، چونكە ئەمریكا لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی وەکو دەوڵەتی داگیرکەر خۆی راگەیاند، لەو حاڵەتەدا سكاڵاكە هیچ ئەنجامێك ناپێكێ، پێمسەیرە ناوی ئەمریكا دەخرێتە ناو ئەو پرسەوە".
وتیشی "بەپێی ماددەی 140ی دەستور، هەر هاوڵاتییەكی عەرەب كە لە نێوان ساڵەكانی 1968 تا 2003 گوێزراونەتەوە خانەقین دوو بژاردەیان لەبەردەمدا بووە، یان داواكاریی پێشكەش بكەن بۆ وەرگرتنی قەرەبوو و گەڕاندنەوەیان بۆ شوێنی خۆیان، یان مانەوەیان بە مەرجێك لەسەر زەویوزاری كورد و نەتەوەی تر نەمێنێنن".
بەپێی ماددەی 140ی دەستور، هەر هاوڵاتییەكی عەرەب كە لە نێوان ساڵەكانی 1968 تا 2003 گوێزراونەتەوە خانەقین دوو بژاردەیان لەبەردەمدا بووە، یان داواكاریی پێشكەش بكەن بۆ وەرگرتنی قەرەبوو و گەڕاندنەوەیان بۆ شوێنی خۆیان، یان مانەوەیان بە مەرجێك لەسەر زەویوزاری كورد و نەتەوەی تر نەمێنێنن
بەپێی ئاماری نوسینگەی خانەقینی لیژنەی جێبەجێكردنی ماددەی 140، نزیكەی 4000 خێزانی عەرەبی هاوردە لەڕێی ئەو نوسینگەیەوە قەرەبوكراونەتەوە.
عەدنان زیاتر وتی "پاش ساڵی 2003 زۆربەی عەرەبە هاوردەکان رایانکرد و خانەقینیان بەجێهێشت، زۆربەیان داواکارییان پێشکەش بە ماددەی 140 نەکردووە تا قەرەبوبكرێنەوە، دیارە ئێستا ئەو داوایە پێشكەش دەكەن".
هەوڵی ئەو خێزانانە بۆ وەرگرتنەوەی قەرەبوو لە چوارچێوەی ماددەی 140دا، لەكاتێكدایە، هێشتا بودجەی 2022ی عیراق نەنێردراوە بۆ پەرلەمان، تا پشكی ماددەیە دیاریبكرێت.
وەزارەتی دارایی حكومەتی عیراق لە ساڵی 2021 تەنیا بڕی 12 ملیار و 900 ملیۆن دیناری دیاریكرد بۆ قەربوكردنەوەی هاوڵاتیان لە چوارچێوەی ماددەی 140دا، ئەوەش لەكاتێكدابوو نوسینگەی كەركوكی جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە داوای 60 ملیار دیناری كردبوو.
هێشتا هەزاران خێزان ماون لە چوارچێوەی ئاساییكردنەوەی دۆخی پارێزگا جێناكۆكەكان – ئاسایكردنەوە بەشێكە لە ماددەی 140ی دەستور- قەرەبوو وەربگرنەوە، هەرچەندە بەپێی دەستوری عیراق دەبوو ئەو ماددەیە لە 31ی كانونی یەكەمی 2007 جێبەجێبكرایە.
عەدنان مەنسور وتی "دۆخی یەكلاییكردنەوەی خاوەندارێتی ناوچەكانی جێناكۆك ئاڵۆزە، لایەنی سیاسی و یاسایی هەیە، لایەنە سیاسییەكە كەس هەنگاوی بۆ نانێت و لاوازە، بۆیە پێویستە گرنگی بە لایەنی یاسایی بدرێت، ئەوەش فەرامۆشكراوە، ئەگەر لەوادەی خۆیدا لە ساڵی 2007 ئەو كێشەیە چارەسەر بكرایە، ئەم دۆخەی ئێستا روینەدەدا".
