10 منداڵی تەمەن یەك رۆژ تا 10 ساڵان لە شاری كەركوك فڕێدراون، ئەوەش لە ماوەی چوار مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، كە تەنیا دوو دۆسیەیەیان بە رەسمی لای پۆلیس تۆماركراون.
بەپێی بەدواداچونەكانی پەیامنێری (كەركوك ناو) لە كەركوك؛ لە مانگی كانونی دوەمی 2022ـەوە تا كۆتایی نیسانی هەمان ساڵ، 10 حاڵەتی فڕێدانی منداڵ لەلایەن خێزان و كەسوكاریانەوە لە شەقام و چۆڵەوانییەكانی شارەكەدا هەبون، كە بەشێكیان بە كەمتر لە 24 كاتژمێر بۆ لای دایك و باوكیان یان یەكێكیان گەڕێندراونەتەوە.
موقەدەم عامر شوانی، وتەبێژی فەرماندەیی پۆلیسی پارێزگای كەركوك بە (كەركوك ناو)ـی وت "لەمساڵدا تەنیا دوو كەیسی فڕێدانی منداڵ بە رەسمی لای ئێمە تۆماركراون".
ئەو دوو دۆسیەیەی لای پۆلیس یەكێكیان لە كۆتایی ساڵی 2021ـدا بووە و لە سەر ئاماری ئەمساڵ هەژماركراوە، ئەویش فڕێدانی دوو منداڵی تازە لەدایكبووە لەلایەن دایكیانەوە.
سەرچاوەیەكی ئاگادار لەو دۆسیەیە بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئەو دوو منداڵە لە رەگەزی مێ بون و لەوكاتەوە لەلایەن بەشی منداڵبونی نەخۆشخانەی ئازادییەوە لەخۆ گیراون و پەروەردە دەكرێن، چونكە هەر ئەوكات لەلایەن دایكیانەوە لە نەخۆشخانە فڕێدراون و كەسوكاریان نەدۆزراونەتەوە".
بەپێی یاسا بەركارەكانی عیراق، منداڵی دۆزراوە و بێ رەچەڵەك لەلایەن دادگاوە ناو و ناسنامەیان پێدەدرێت، ئەگەر كەسوكاریان نەدۆزرایەوە.
دوەم دۆسیەی تۆماركراوی لای پۆلیس لە ئاداری ئەمساڵدا بووە، ئەویش دۆزینەوەی منداڵێكی ساوا بوو لە ناو كارتۆنێكی بەتاڵی هێلكە لە شەقامی سەرەكی گەڕەكی حەدیدییەكانی شاری كەركوك.
بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار بۆ (كەركوك ناو) "ئەو منداڵە كاتێك دۆزرایەوە، گیانیلەدەستدابوو".
بەپێی ماددەی 383 لە یاسای سزادانی عیراق، هەر كەسێك منداڵ لە شوێنێكی چۆڵ بەجێبهڵێت و بەهۆیەوە روبەروی مەترسی و برسێتی ببێتەوە، ئەوا بە زیندانیكردن سزادەدرێت.
وتەبێژی فەرماندەیی پۆلیس وتی "چەندین حاڵەتی دیکەی فڕێدانی منداڵ لەمساڵدا هەبون، بەڵام هەر زوو لەلایەن پۆلیسەوە کێشەکەیان چارەسەر کراوە و رادەستی دایک و باوکیان کراونەتەوە، بۆیە ئەو حاڵەتانە بەفەرمی لەلای پۆلیس تۆمار نەکراون".
لە مانگی نیساندا دوو كچە منداڵی خوشك، تەمەن چوار و پێنج ساڵان لە گەڕەكی عەسكەری شاری كەركوك فڕێدرابون و پۆلیس هەڵیگرتنەوە، بەڵام دوای لێكۆڵینەوە خێزانەكەیان دۆزرایەوە و رادەستكرانەوە، كە بەپێی بەدواداچونەكانی (كەركوك ناو) و وەك لە لێكۆڵینەوەی سەرەتایی هێزە ئەمنییەكاندا دەردەكەوێت، پاساوی ئەو روداوانە خراپی باری ئابوری، كێشەی كۆمەڵایەتی ناو خێزان و منداڵیی دەرەوەی پرۆسەی هاوسەرگیریین.
سرود ئەحمەد، سەرۆکی لقی كەركوكی کۆمەڵەی هیوای عیراقی –رێكخراوێكی داكۆكیكارە لە مافەكانی مرۆڤ- بە (كەركوك ناو)ـی وت "هۆکاری فڕێدانی منداڵان لەسەر شەقامەکان زۆرجار دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی لەسەرەتادا بناغەی دروستکردنی خێزانەکان پتەو و تەندروست نەبون، بەداخەوە خودی ئەو دایک و باوکانە لەڕوی دەرونییەوە كێشەیان هەیە بۆیە هەندێکجار کار دەگاتە ئەوەی کە منداڵەکانیان فڕێدەدەنە سەر شەقام".
ئێوارەی 12ـی نیسان، كە مانگی رەمەزان بوو، پۆلیسی كۆمەڵگەیی پێنج منداڵی تەمەن چوار بۆ 10 ساڵانیان لە شەقامێكی شاری كەركوك هەڵگرتەوە كە بەپێی بەدواداچونەكان لەلایەن "زڕدایكیانەوە" فڕێدرابونە دەرەوەی ماڵ، دواتر هێزێكی فریاكەوتن باوكی منداڵەكانیان دۆزییەوە و دوای پڕكردنەوەی بەڵێننامە بە باوكیان كە جارێكیتر فڕێنەدرێنە سەر شەقام، ئەوكات منداڵەكانیی رادەستكرایەوە.
بەپێی یاسای باری كەسێتیی عیراق، منداڵ مافی لەخۆگرتن و چاودێریكردنی خێزانی هەیە لە ژینگەیەكی پارێزراو و گوزەرانێكی شیاودا.
سرود ئەحمەد دەڵێت "پێویستە حکومەت پلانی گشتگیری هەبێت بۆ ئەم دیاردەیە، بەتایبەت بۆ منداڵی تازە لەدایکبوو، گرنگە شوێنێکی تایبەت هەبێت بۆ ئەو منداڵانەی لە دەرەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری لەدایک دەبن و لەسەر شەقامەکان فڕێدەدرێن".
لە كەركوك ماڵی بێسەرپەرشتان هەیە، بۆ لەخۆگرتنی ئەو منداڵانەی دایك و باوكیان توانای بەخێوكردنیان نییە، یان دایك و باوكیان لە ژیاندا نەماون و كەس نییە ئەركی بەخێوكردنیان لە ئەستۆبگرێت، بەڵام رەچەڵەكیان دیارە.
بەپێی یاسای چاودێری نەوجەوانان، بەخشینی منداڵی فڕێدراو تەنیا لە دەسەڵاتی سەرۆكی دادگای نەوجەواناندایە بە خێزانێك كە چەند مەرجێكی تیادا بێت؛ لەوانە پێگەی كۆمەڵایەتی خێزانەكە و ناوبانگی خراپ نەبێت، توانای ئابوری، باری دەرونیی و ئەقڵی خێزانەكە، خاوەنی منداڵی تر نەبێت.
"چەندین خێزان هەن كە منداڵیان نابێت و دەیانەوێت بەشێوەیەکی یاسایی خاوەندارێتی منداڵێک بگرنەئەستۆ و بەناڕاستەوخۆ ببنە خاوەنی منداڵەكە، گرنگە حکومەت ئەمە بە یاسایەکی بەهێز رێكبخاتەوە".
جگە لە فڕێدانی منداڵ پێشتریش چه‌ندین دۆسیه‌ی توندوتیژی باوك یان دایك یاخود خێزان دژی منداڵه‌كانیان له كه‌ركوك تۆماركراون، لەكاتێكدا بەپێی ماددەی 29ـی دەستور، رێگەنادرێت بە گرتنەبەری شێوازەكانی توندوتیژی و ستەم لەناو خێزان و قوتابخانە و كۆمەڵگەدا.
بەپێی ئامارێكی ئەنجومەنی دادوەری بۆ ساڵی 2019 زیاتر لە هەزار و 600 دۆسیەی توندوتیژی دژی منداڵان تۆماركراون.
رێكخراوی یونیسێف-ـیش لە راپۆرتێكی ساڵی 2018ـیشدا بڵاویكردەوە؛ لە پێنج منداڵی عیراق یەك منداڵیان روبەڕوی توندوتیژی ناو خێزان یان قوتابخانە دەبێتەوە، بۆیە پاڵپشتیی هەردوو حكومەتی فیدراڵ و هەرێمی كوردستان دەكەن بتوانن تا ساڵی 2024 پارێزگاریی تەواوەتی لە منداڵان و هەرزەكار و ژنان بكەن.
