لە تەواوی ناوەندە تەندروستییەكانی پارێزگای سەڵاحەدین، خزمەتگوزاری رێكخستنی خێزان هەیە و هانی هاوڵاتیان دەدەن لە پێناو رەخساندنی ژیانێكی تەندروستدا، رێگانەدەن دوابەدوای یەك منداڵیان ببێت.
ئەو خزمەتگوزارییانەی لە ناوچە جیاوازەكانی پارێزگاكەدا بەردەستە، دەربارەی رێكخستنی خێزان و پاراستنی دووری نێوان منداڵبوون، بەشێكە لە هەڵمەتەكانی پرۆژەیەكی فراوانتر، كە وەزارەتی تەندروستی عیراق ساڵانێكە سەرقاڵی جێبەجێكردنیەتی و ئەمساڵ لە كۆتایی پرۆژەكەدایە.
ئیلهام عەبدولهادی جبوری، پزیشكی پسپۆڕی خێزانی كە هاوكات بەڕێوەبەری بنكەیەكی راهێنانەوەی تەندروستییە لە سەڵاحەدین، بە (كەركوك ناو)ـی وت "رێكخستنی خێزان لە هەموو بنكە تەندروستییەكانی پارێزگاكەدا هەیە، لەڕێی ئەو بنكانەوە، ئامۆژگاری و رێنمایی راستەوخۆ بە هاوڵاتیان بە تایبەت ژنان لە كاتی دوگیانیدا، دەدرێت".
حكومەتی فیدراڵی عیراق، ستراتيژی نیشتیمانی بۆ رێكخستنی خێزان و ماوەی -دوورى- نێوان منداڵبوون بۆ ساڵانی 2020 – 2025 هەیە و ئێستا لە كۆتاییەكانی جێبەجێكردنیدایە، تا ماوەی نێوان منداڵبوون زیاتر بكات، لانیكەم دوو بۆ سێ ساڵ، ئەوەش لەرێی فەراهەمكردنی خزمەتگوزاری تەندروستی و هۆكارەكانی رێگری لە دوگیانی، بە ئامانجی رێكخستنەوەی خێزان.
پرۆژەكە لە كۆتایی 2020ـدا راگەیەندرا، بە سەرپەرشتی وەزارەتی تەندروستی عیراق و هەماهەنگی لەگەڵ سندوقى نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ نیشتەجێكردن (UNFPA)، وەكو نەخشەرێگایەك بۆ باشكردنی تەندروستی دایكان و منداڵان، كەمكردنەوەی رێژەی مردن، بەرەنگاربوونەوەی هەژاری و بەدیهێنانی ئامانجەكانی گەشەپێدانی بەردەوام كە عیراق واژۆی كردووە.
دایكی محەمەد، لە قەزای بەلەد لە باشوری سەڵاحەدین نیشتەجێیە، دوای پشكنین لە بنكەیەكی تەندروستی بۆی دەركەوتووە دوگیانە، لە كاتێكدا دوایین منداڵی تازە ساڵێك لە تەمەنی تێپەڕاندووە، دوای گفتوگۆ لەگەڵ پزیشكەكەدا، كۆمەڵێك رێنمایی پێداو، لەوانە وەرگرتنی كوتان لە كاتی دیاریكراوی خۆیدا، هەروەها هەندێك پرسیاری تر دەربارەی ژمارەی ئەندامانی خێزان، ئایا خاوەنی خانوی خۆیانین یاخود لە كرێدا دەژین، هەروەها داهاتی خێزانەكە.
"دواتر بۆمدەركەوت ئەو زانیارییانە لە پێناو ئێمەدایە، تا هاوكاریمان بكەن و رێنماییمان پێبدەن كە چۆن دوری نێوان منداڵبون بپارێزین، چونكە سود و لایەنی ئەرێنی زۆری هەیە، وادەكات منداڵەكان پانتاییەكی تەواو گونجاویان هەبێت بۆ پەروەردەكردن و خوێندن و گرنگیپێدان" بەوتەی دایكی محەمەد بۆ (كەركوك ناو).
ئەو دەڵێت هەبوونی ماوەیەك لە نێوان منداڵبووندا، هاوكارییەكە بۆ خودی دایك، كە هەوڵ و ماندووبونی زۆری لەسەرشانە، باشتر دەتوانێت ئاگاداری تەندروستی خۆیی و منداڵەكەی ببێت.
ئەگەر دوری ماوەی نێوان منداڵبوون بكرێت تەنیا بە دوو ساڵ، ئەوا رێژەی مردنی منداڵی تەمەن یەك بۆ چوار ساڵ سەدا 21 و رێژەی مردنی منداڵی ساوا سەدا 10 كەمدەبێتەوە، وەك لە ناوەڕۆكی ستراتیژییەكەدا ئاماژەی پێكراوە.
دایكی محەمەد لە بنكە تەندروستییەكەی ناوچەكەیدا، پۆستەر و رێنمایی چاپكراوی پڕ لە زانیاری دەربارەی رێكارەكانی رێكخستنی خێزان پێدراوە، "دەربارەی ئەوە لەگەڵ هاوسەر و هاوڕێكانمدا لە شوێنی كار قسەمان لەسەر كردووە و تێگەیشتنی باش هەیە دەربارەی رێكخستنی خێزان، بە تایبەت دوری نێوان منداڵبوون كە كەمتر نەبێت لە دوو ساڵ".
وەك لە كۆی ستراتیژییە پێنج ساڵییەكەدا زیاتر لە جارێك جەختی لێكراوەتەوە؛ ئامانجە سەرەكییەكانی رێكخستنی خێزان و پاراستنی ماوەی نێوان منداڵبوون، بە دوو یان سێ ساڵ، هۆكارە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەژاری، پاراستنی ژیانی دایك و كۆرپەلە، فەراهەمكردنی خزمەتگوزاری گونجاوتری تەندروستی و خوێندن و پەروەردەی باشتر بۆ منداڵان.
پزیشكە پسپۆڕەكەی خێزان لە سەڵاحەدین دەڵێت سەرباری گوندنشینی لە پارێزگاكەدا زاڵە، بەڵام لەڕێی هەڵمەتەكانی هۆشیاری و پۆستەر و رێنماییەكانەوە، توانیویانە رێكار و رێگاكانی رێكخستنی خێزان بۆ هاوڵاتیان رونبكەنەوە، ئاماژەی كرد بە دوایین ئامارەكانی پەیوەست بە خێزان كە رێژەی مردنی دایك لەكاتی منداڵبوندا 16.2ـە بۆ هەر هەزار كەسێك، كە لە هۆكارە سەرەكییەكانی خوێنبەربونی دوای منداڵبوونە.
ژمارەی دانیشتوانی سەڵاحەدین زیاتر لە ملیۆنێك و 812 هەزار كەسە و زیاتر لە نیوەی گوندشینە.
"رێژەی منداڵبوون بۆ هەزار كەس گەیشتۆتە 20.5، سەدا 66.4ـی منداڵبوون لە دامەزراوە تەندروستییەكاندا بووە و سەدا 33.6ـی لە دەرەوەی دامەزراوەكاندا بووە، رێژەی منداڵبوونی زیندوو گەیشتۆتە سەدا 99.7"، بەوتەی ئیلهام جبوری، نزیكەی سەدا 70ـی منداڵبوون بە سروشتی بووە، منداڵبونی پێشوەختە (نەبەكام) نزیكەی سەدا 28ـە.
حكومەتی عیراق لە وادەی راگەیاندنی ئەو ستراتیژییەوە، لەڕێی میدیا و سۆشیال میدیاوە، هانی هاوڵاتیان دەدات ماوەی نێوان منداڵبوون بكەن بە دوو بۆ سێ ساڵ. بەوپێیەی هێشتا رێژەی وەچەخستنەوە لە عیراق لە بەرزترین رێژەكانی ناوچەكەیە.
بەپێی راگەیاندنی تەندروستی سەڵاحەدین، رێكخستنی خێزان دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی مردنی دایكیان بە رێژەی سەدا 30، جگە لە كەمكردنەوەی مەترسییە تەندروستییەكانی دیكەی دوگیانی پێشوەختە و لەبارچوون، فشاری خوێن و هەوكردن.
ستراتیژی رێكخستنی خێزان و ماوەی نێوان منداڵبوون وەك لە بنەماكانیدا جەختی لێكراوەتەوە، دەوڵەت لایەنی بەرپرسی یەكەمە تیایدا، لەڕێی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكانی رێكخستنی خێزان وەكو بەشێك لە پاكێجی تەندروستی دوگیانی بەپێی پێوەرەكانی كواڵیتی جیهانی.
