هه‌ڵبژاردنی پارێزگاری كه‌ركوك، بۆته گرێكوێره‌ی نێو لایه‌نه سیاسییه‌كان و پێكهاته‌كان له‌یه‌ككاتدا، هه‌ریه‌كه و به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندی خۆی رێكاره یاساییه‌كان و چۆنیه‌تی پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و پۆسته لێكده‌داته‌وه.
ئه‌و پۆسته كه زیاتر له ساڵێك و حه‌وت مانگه به‌وه‌كاله‌ت به‌ڕێوه‌ده‌برێت، جێی مشتومڕی به‌رده‌وامی پێكهاته جیاوازه‌كانی كه‌ركوك بووه له‌و ماوه‌یه‌دا و یه‌كێكیشه له ناكۆكییه زه‌قه‌كانی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان له‌گه‌ڵ پارتی دیموكراتی كوردستان.
هه‌رچی یه‌كێتییه ئه‌و پۆسته به مافی خۆی ده‌زانێت، دوای وه‌رگرتنه‌وه‌ی له نه‌جمه‌دین كه‌ریم و راسپاردنی راكان سه‌عید جبوری بۆ به‌رێوه‌بردنی، به‌ڵام پێویستی به‌ده‌نگی پارتی هه‌یه تا وه‌ریبگرێته‌وه، له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وانیش عه‌ره‌بی شاره‌كه هێشتا ئاماده‌یی ده‌ستبه‌رداری پۆسته‌كه نین و توركمانیش چاوی له‌وه‌یه ئه‌مجاره پۆسته‌كه به‌ده‌ستبهێنێت.
به‌رده‌وامی ئه‌و ناكۆكییانه له كاتێكدایه، به‌ڕێوه‌بردن و چۆنیه‌تی گۆڕانكاریی له پۆسته‌كانی كه‌ركوكدا به‌پێی یاسا عیراقییه‌كان جۆرێك له ئاڵۆزی تێدایه، هێشتا له به‌شێكی كاره‌كانیاندا پابه‌ندی یاسای بریمه‌رن و بۆ به‌شێكی تری پشت به یاسای پارێزگاكان ده‌به‌ستن، ئه‌وەش بەهۆی ئەوەی له‌ساڵی 2005ەوە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە كەركوك نەكراوە.
هه‌ڵبژاردنی پارێزگار به‌یاسای بریمه‌ر
به‌پێی یاسای ژماره 71ی ساڵی 2004ی عیراق، كه به یاسای بریمه‌ر ناسراوه، هه‌ڵبژاردنی پارێزگاری پارێزگا جیاوازه‌كان هیچ مه‌رجێكی دیاریكراوی بۆ دانه‌نراوه، ته‌نیا ئه‌وه‌نه‌بێت له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی پارێزگاوه متمانه‌ی پێبدرێت.
ئه‌و یاسایه، كه ئه‌نجومه‌نی پارێزگای ئێستای كه‌ركوكی پێ هه‌ڵبژێردراوه، له نیسانی 2004 و له‌لایه‌ن پۆڵ بریمه‌ر، حاكمی مه‌ده‌نی ده‌سه‌ڵاتی هاوپه‌یمانی كاتی دایناوه، پاڵپشت به بڕیاری ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی.
له بڕگەی پێنجه‌می به‌شی دووه‌می یاساكه‌دا هاتووه، ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان ده‌سه‌ڵاتی دیاریكردن و دامه‌زراندنی پارێزگار و بریكاره‌كانیانی هه‌یه و دەتوانێت لەسەر كاریان لاببات. ئه‌گه‌ر پۆسته‌كەش چۆڵبوو، ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وه‌یان هه‌یه به زۆرینه‌ی ده‌نگ پارێزگارێكی تر بۆ پۆسته‌كه هه‌ڵبژێرنه‌وه.
له ساڵی 2005دا، ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عیراق به كه‌ركوكیشه‌وه، به‌پێی یاسای 71ی بریمه‌ر هه‌ڵبژاردنیان بۆ كرا له نێو خه‌ڵكدا.
ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك، ته‌نیا له‌و ساڵه‌دا هه‌ڵبژاردنی بۆ كراوه، به‌هۆی ناكۆكییه‌كانه‌وه له‌سه‌ر چه‌ند مادده‌یه‌ك، له نێویاندا تۆماری ده‌نگده‌ران و ئاساییكردنه‌وه‌ی دۆخی دانیشتوانی شاره‌كه له پرۆسه‌كه بێبه‌ش بووە.
هه‌ڵبژاردنی پارێزگار به‌یاسای پارێزگاكان
به‌پێی یاسای پارێزگا نه‌به‌ستراوه‌كان به هه‌رێمه‌وه، ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان، ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وه‌یان هه‌یه به زۆرینه‌ی ره‌های ئه‌ندامه‌كانی هه‌ریه‌ك كاندیده‌كانی پۆستی پارێزگار و جێگره‌كانی هه‌ڵبژێرن.
زۆرینه‌ی ره‌ها، وه‌ك له یاساكه‌دا هاتووه، مه‌به‌ست لێی نیوه كۆ یه‌كی ژماره‌ی ئه‌ندانی ئه‌نجومه‌نی هه‌ر پارێزگایه‌كه.
له‌و یاسایه‌دا، كه به ژماره 21 له ساڵی 2008 په‌رله‌مانی عیراق په‌سه‌ندیكردووه و له تشرینی دوه‌می هه‌مان ساڵ له رۆژنامه‌ی وه‌قایع بڵاوكراوه‌ته‌وه، كۆمه‌ڵێك مه‌رج و رێكار بۆ هه‌ڵبژاردنی پارێزگار دانراوه.
به‌پێی مادده‌ی 25ی یاساكه، كاندیدی پۆستی پارێزگار پێویسته ته‌واو مه‌رجه‌كانی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای تێدابێت، له‌گه‌ڵ مه‌رجی بڕوانامه‌ی زانكۆ یان ئه‌و بڕوانامه‌یه‌ی هاوتایه‌تی.
له مه‌رجه‌كانی ئه‌ندامێتی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا كه بۆ پارێزگاریش جێگیركراوه، وه‌ك له مادده‌ی 5ی یاساكه‌دا هاتووه؛ پێویسته عیراقیی بێت، خه‌ڵكی ئه‌و پارێزگایه بێت پۆسته‌كه‌ی تێدا وه‌رده‌گرێت له تۆماری باری شارستانی (ته‌سكه‌ره) یان به‌شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام كه‌متر نه‌بێت له 10 ساڵ نیشته‌جێی ئه‌و پارێزگایه بێت، به‌مه‌رجێك نیشته‌جێبونه‌كه‌ی به ئامانجی گۆڕینی دیمۆگرافیای شاره‌كه نه‌بێت.
به‌پێی مه‌رجه‌كانی تری یاساكه، كاندیده‌كه پێویسته ناوبانگ و هه‌ڵسوكه‌وتی باش بێت، به تاوان و كه‌تن سزانه‌درابێت، له‌كاتی خۆكاندیدكردنی ئه‌ندامی هێزه سه‌ربازیی و دامه‌زراوه ئه‌منییه‌كان نه‌بێت، هه‌روه‌ها بڕیار و یاساكانی ریشه‌كێشكردنی به‌عس نه‌یگرێته‌وه و به‌شێوه‌یه‌كی نامه‌شروع له‌سه‌ر حسابی نیشتمان و ماڵی گشتی ده‌وڵه‌مه‌ند نه‌بوبێت.
كام یاسا كه‌ركوك ده‌گرێته‌وه؟
لایه‌نه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك، كۆك نین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی به‌پێی كام یاسا مامه‌ڵه‌بكه‌ن، به تایبه‌ت له هه‌ڵبژاردنی پارێزگار و دانانی پۆسته‌كانی تردا، به‌وپێیه‌ی له‌دوای هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نه‌كه‌وه لەساڵی 2005دا، یاسای نوێ دانراوه و چه‌ندین گۆڕانكاریی تر هاتۆته ئاراوه.
یاسای ژماره 71ی بریمه‌ر، كه ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوكی پێ هه‌ڵبژێردراوه و تائێستا زۆرینه كاری پێده‌كه‌ن، له‌ئێستادا به‌ركار نییه بۆ پارێزگاكانی تری عیراق.
به‌پێی یاسای پارێزگا نه‌به‌ستراوه‌كان به هه‌رێمه‌وه، كه ساڵی 2008 له‌جێی یاساكه‌ی بریمه‌ر ده‌رچوو، له مادده‌ی 55یدا ده‌ڵێت به‌سه‌ر ئه‌و پارێزگایانه‌دا جێبه‌جێده‌كرێت كه هه‌ڵبژاردنی تێداده‌كرێته‌وه.
به‌ڵام له بڕگه‌یه‌كی تری هه‌مان مادده‌دا هاتووه، حوكمه‌كانی یاساكه و ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به پله‌ی وه‌زیفییه‌وه هه‌یه به‌سه‌ر پۆسته‌كانی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن و سه‌رۆكی یه‌كه ئیدارییه‌كان و جێگرانی پارێزگاردا جێبه‌جێده‌كرێت، ئه‌وه‌ش له 9ی نیسانی 2003وه.
به‌پێی ئه‌و بڕگه‌یه‌ش بێت، هه‌ڵبژاردن و یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی پۆسته باڵاكان له كه‌ركوك، به‌پێی یاسای پارێزگا نه‌به‌ستراوه‌كان به هه‌رێمه‌وه ده‌بێت نه‌ك یاسای بریمه‌ر.
یاسای هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان و قه‌زا و ناحیه‌كان كه به ژماره 36 له ساڵی 2008 په‌رله‌مانی عیراق په‌سه‌ندیكردووه و له تشرینی یه‌كه‌می هه‌مان ساڵ له رۆژنامه‌ی وه‌قایعدا بڵاوكراوه‌ته‌وه، ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك له‌كاره‌كانیان به‌رده‌وامده‌بێت ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی تێدانه‌كرا.
له بڕگه‌ی 5ی مادده‌ی 23ی یاساكه‌دا هاتووه، ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك به‌رده‌وامی به‌كاره‌كانی ده‌دات به‌پێی ئه‌و یاسایانه‌ی به‌ر له یاسای پارێزگا نه‌به‌ستراوه‌كان به هه‌رێمه‌وه به‌ركاربون، تا هه‌ڵبژاردنی تێدا ده‌كرێت.
به‌پێی بڕگه‌ی 6ی هه‌مان مادده، حوكمه‌كانی بڕگه‌ی دوو له مادده‌ی 55ی یاسای پارێزگا نه‌به‌ستراوه‌كان به هه‌رێمه‌وه ژماره 21ی 2008، به‌سه‌ر پارێزگای كه‌ركوكدا جێبه‌جێده‌كرێت، ئه‌وه‌ش هه‌مان بڕگه‌یه كه په‌یوه‌ندی هه‌یه به چۆنیه‌تی دانان و هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی یه‌كه ئیدارییه‌كان و جێگری پارێزگاره‌كانه‌وه.
هه‌رچه‌نده په‌رله‌مانی عیراق ساڵی رابردوو یاسایه‌كی نوێی بۆ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان ده‌ركرد، به كه‌ركوكیشه‌وه، به‌ڵام تا هه‌ڵبژاردنی نوێی ئه‌نجومه‌نه‌كان ناچێته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه.
كاندیده‌كانی ئێستا و پارێزگاره‌كانی پێشوو
پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك، زیاتر له ساڵێك و نیوه جێی مشتومڕی نێو پێكهاته‌كان و له‌ناو ئه‌وانیشدا لایه‌نه سیاسییه‌كانه، چونكه هه‌ریه‌كه و به‌مافی خۆی ده‌زانێت.
ئه‌و پۆسته بۆ یه‌كه‌مجار و له‌دوای هه‌ڵبژاردنی 2005ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوكه‌وه، به‌پێی یاسای بریمه‌ر درایه عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا له پشكی كورد، دواتر و له كۆتایی ئازاری 2011دا نه‌جمه‌دین كه‌ریم، له‌لایه‌ن هه‌مان ئه‌نجومه‌نه‌وه وه‌ك پارێزگار له پشكی كورد/ یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان هه‌ڵبژێردرا.
نه‌جمه‌دین عومه‌ر كه‌ریم، كه له دایكبوی 1949ی گه‌ڕه‌كی شۆریجه‌ی شاره‌كه بوو، قۆناغه‌كانی خوێندنی سه‌ره‌تایی، ناوه‌ندی و ئاماده‌یی له كه‌ركوك ته‌واو كردووه، به‌ڵام له 1976 چۆته ئه‌مریكا و تا 2009 نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ عیراق.
ناوبراو دوای شه‌ش ساڵ له وه‌رگرتنی ئه‌و پۆسته، له ئه‌یلولی 2017 به‌بڕیاری په‌رله‌مانی عیراق و به‌پێی یاسای پارێزگا نه‌به‌ستراوه‌كان به هه‌رێمه‌وه له پۆسته‌كه‌ی دورخرایه‌وه.
له 16ی ئۆكتۆبه‌ری 2017وه، ئه‌وكاته‌ی هێزه‌كانی حكومه‌تی ناوه‌ندی گه‌ڕانه‌وه بۆ كه‌ركوك، راكان سه‌عید جبوری كه جێگری پارێزگار بوو، له‌سه‌ر راسپارده‌ی سه‌رۆكوه‌زیران پۆستی پارێزگاری وه‌رگرت به‌وه‌كاله‌ت.
له‌وكاته‌وه یه‌كێتیی كه پۆسته‌كه به مافی خۆی ده‌زانێت هه‌وڵی وه‌رگرتنه‌وه‌ی ده‌دات، به‌ڵام سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه، به‌وپێیه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن له پشكی پارتی نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ كه‌ركوك و هەردوو پێكهاتەی عەرەب و توركمانیش ئامادەنین ئەو پۆستە بدەنەوە بە كورد، به‌وه‌ش ئه‌نجومه‌ن رێژه‌ی یاسایی ته‌واونه‌كردووه.
دوای چه‌ندین مانگ له مشتومڕ، یه‌كێتی و پارتی سێجار رێككه‌وتنیان بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی هه‌رێم و یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك راگه‌یاند، له‌و نێوه‌نده‌شدا ناوی فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر، ئه‌ندامی پێشوتری مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی ده‌هێنرا.
فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر، كه وه‌ك خه‌ڵكی ره‌سه‌نی سلێمانی له‌نێو خه‌ڵكدا ناسراوه، به‌پێی ئه‌و ژیاننامه‌یه‌ی خۆی له كتبێی "هه‌ڵۆ سوره‌كانی قه‌ندیل" نوسیویه‌تی، له شاری كه‌ركوك له‌دایكبووه، به‌ڵام خوێندنی سه‌ره‌تایی و ئاماده‌یی له سلێمانی ته‌واوكردووه، له به‌غداش كۆلێژی كۆمه‌ڵناسی خوێندووه.
له سه‌ره‌تای هه‌فتاكان به‌دواوه، فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر به‌شێكی ژیانی له كه‌ركوك و ناوچه‌كانی تر به‌سه‌ربردووه، به تایبه‌ت له‌ڕێكخستنه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی ره‌نجده‌رانی كوردستان.
ناوبراو هیچ پۆستێكی له كه‌ركوك وه‌رنه‌گرتووه، به‌ڵام له 1997 پارێزگاری سلێمانی بووه و له ساڵی 2005 بۆته ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی عیراق، كه دواتر په‌رله‌مانیان دامه‌زراند.
هه‌رچه‌نده به‌پێی به‌یاننامه فه‌رمییه‌كانی پارتی، فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر كاندیدی فه‌رمی و یه‌كلاییكه‌ره‌وه‌ی ئه‌وان بووه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی به‌بڕیاری مه‌سعود بارزانی و كۆسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لی، به‌ڵام یه‌كێتی له‌سه‌ر ئاستی فه‌رمی ئه‌وه ره‌تده‌كاته‌وه.
مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی، سه‌رباری ره‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌و ناوه وه‌ك كاندیدی پۆستی پارێزگار، به‌پاساوی یه‌كلایینه‌كردنه‌وه‌ی پارێزگاری كه‌ركوك، بایكۆتی دانیشتنی هه‌ڵبژاردنی نێچیرڤان بارزانی كرد به سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان.
فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر، دوابه‌دوای دروستبونی ناكۆكی له نێوان یه‌كێتی و پارتیدا له‌سه‌ر پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك، رونكردنه‌وه‌یه‌كی بڵاوكرده‌وه و ئاشكرایكرد، ئه‌و چه‌ندیجار له‌لایه‌ن لێپرسراوانی یه‌كێتییه‌وه له نێویاندا كۆسره‌ت ره‌سوڵ، داوایلێكراوه ببێته پارێزگار به‌ڵام ره‌تیكردۆته‌وه، دواجاریش له‌به‌ر پێكهاتنی ئه‌و دوو حزبه بێده‌نگ بووه.
پۆستی پارێزگار، هه‌رچه‌نده له‌نێو یه‌كێتی و پارتی جێی ناكۆكییه‌كان، به‌ڵام لای پێكهاته‌كانی دیكه‌ش یه‌كلایینه‌بۆته‌وه.
عه‌ره‌بی كه‌ركوك، كه له ئێستادا پۆسته‌كه‌ی به‌ده‌ستیه‌وه ئاماده‌یی بۆ به‌جێهێشتن و راده‌ستكردنه‌وه‌ی ده‌رنه‌بڕیووه، توركمانی شاره‌كه‌ش، به‌تایبه‌ت به‌ره‌ی توركمانی، داواده‌كه‌ن وه‌ك ئیستحقاقێكی نه‌ته‌وه‌یی پۆسته‌كه بۆ ماوه‌یه‌كیش به‌وان بدرێت.
ئەنجومەنی پارێزگا كە لە 41 ئەندام پێكدێت، 26 ئەندامی لە لیستی برایەتییە (كورد)، توركمان بە هەردوو مەزهەبی شیعە و سوننە نۆ ئەندام و پێكهاتەی عەرەبیش شەش ئەندامیان هەیە.
به‌رده‌وامی ئه‌و ناكۆكییانه، له غیابی نه‌بونی هه‌ڵبژاردندایه له كه‌ركوك، كه بڕیاره ئه‌مجاره له‌گه‌ڵ پارێزگاكانی تری عیراق به‌ڕێوه‌بچێت، كه هێشتا واده‌كه‌ی دیارینه‌كراوه و ئاماده‌كارییه‌كان به‌و ئاراسته‌دایه له مانگی تشرینی یه‌كه‌می ئه‌مساڵ ئه‌نجامبدرێت.
