كاندید و لایەنەكانی كریستیان لە عیراق، هەوڵدەدەن لەژێر كاریگەری هەژمونی حزبە گەورەكاندا نەمێننەوە، ئەگەر بە دەنگی لایەنگرانی ئەوانیش بچنە پەرلەمان.
بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 10ی تشرینی یەكەمی 2021، تەواوی عیراق بۆ كریستیان یەك بازنەی هەڵبژاردنە؛ لە هەر ناوچەیەكی وڵاتەكەدا، دەنگدەری هەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییەكان دەتوانن دەنگ بە كاندیدی كریستیان بدەن.
"هەندێك لایەنی كریستیان كە كاندیدیان هەیە، هاوپەیمانیان لەگەڵ حزبە گەورەكاندا كردووە، ئەمەش حاڵەتێكی سروشتییە بەڵام ئەوەی مەترسی دروست دەكات ئەوەیە؛ كاتێك دەچنە پەرلەمان دەبێت نەكەونە ژێر كاریگەری لیستە گەورەكان و بەرگری لە كریستیانەكان بكەن" هۆشیار قرداغ یەڵدا، سەرۆكی هاوپەیمانی كلدان و بڕیاردەری خولی چوارەمی پەرلەمانی عیراق وای وت.
ئەو دەڵێت پێشتر پێشنیاز هەبووە تۆمارێكی تایبەت بە دەنگدەرانی كریستیان دروستبكرێت، بەڵام لیژنەی یاسایی پەرلەمان رەتیكردۆتەوە، "منیش دژی بوم، چونكە پێموایە ئاساییە كورد دەنگ بە كریستیانێك بدات یان بەپێچەوانەوە، كۆمسیۆنیش ناتوانێت وێستگە و ناوەندی تایبەت بە دەنگدەرانی كریستیان بكاتەوە".
كاتێك دەچنە پەرلەمان دەبێت نەكەونە ژێر كاریگەری لیستە گەورەكان و بەرگری لە كریستیانەكان بكەن
لە كۆی 329 كورسی خولی پێنجەمی پەرلەمانی عیراق، نۆ كورسی بۆ كۆتا دانراوە و لەو ژمارەیە پێنج كورسی بەر كریستیان دەكەوێت لە پارێزگاكانی بەغدا، كەركوك، نەینەوا، هەولێر و دهۆك.
لە عیراق 34 كاندیدی كریستیان كە 13یان ژنن كێبڕكێی بەدەستهێنانی ئەو پێنج كورسییە دەكەن؛ نۆ كاندید لە بەغدا، شەش كاندید لە نەینەوا، پێنج كاندید لە كەركوك، هەشت كاندید لە هەولێر و شەش كاندیدیان لە دهۆكن، لە لیستەكاندا ژمارە 118 تا 151ـیان پێدراوە.
جومانە غولای، وتەبێژی رەسمی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە عیراق بە (كەركوك ناو)ی وت بۆ دەنگدەرانی هەردوو پێكهاتەی كریستیان و سابیئەی مەندیئی، تەواوی عیراق كراوە بە یەك بازنەی هەڵبژاردن.
واتە هەموو دەنگدەرێك كریستیان یان هەر نەتەوە و ئایینێك لەهەر پارێزگایەكی عیراقدا بژیت، دەتوانێت دەنگ بە كاندیدەكانی كریستیان و سابیئەی مەندائی بدات.
لە 34 كاندیدەكەی كریستیان؛ 10 كاندید بەشێوەی سەربەخۆ بەشدارن و ئەوانیتر لە چوارچێوەی شەش لیست و هاوپەیمانیدان، تەنیا یەك كاندیدیشیان ئێستا پەرلەمانتاری عیراقە و دوبارە خۆی هەڵدەبژێرێتەوە.
سەنا یەعقوب، كاندیدی كۆتای كریستیان لە هاوپەیمانی حەموڕابی بە (كەركوك ناو)ی وت "زۆرجار شەڕی لایەنە سیاسییەكان لەسەر ئێمە دەكرێت، نەك لەبەر چاوی كاڵی ئێمە، بەڵكو بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆیانە"، دەربارەی تۆمەتباركردنی هەندێكیشیان بەوەی چونەتە پاڵ حزبە گەورەكان، سەنا وتی "سیستەمی ھەڵبژاردنی بازنەی بچوك لە بەرژەوەندی ھەندێك لایەن نییە، بۆیە ئەم بوختانانە دەخەنە پاڵ ئێمە".
"پرسی پەرلەمانتاری و نوێنەرایەتیكردن، پەیوەستە بە ویژدان و مەبدەئی كەسەكەوە، كاتێك بە نوێنەرایەتی پێكهاتەیەك دەچیتە پەرلەمان، گەر خاوەنی پرەنسیپە ئەخلاقییەكان بیت، ئەوا بێ سێ و دوو دەبێت نوێنەری حەقیقی ئەو پێكهاتە بیت كە بە دەنگەكانیان دەبیتە پەرلەمانتار".
سەنا یەعقوب رونیكردەوە سروشتی كاری پەرلەمانی عیراق لەسەر بنەمای تەوافوقییە، بۆیە "دەنگی پێنج پەرلەمانتار لە كۆی 329 پەرلەمانتاردا، وەك رەقەم هیچ كاریگەرییەكی نییە، بەڵام دەبێت لەچوارچێوەی كاری لۆبیگەرییەوە لەگەڵ هاوبیرەكانمان لە ئەنجومەنی نوێنەران كاربكەین بۆ پاراستنی ماف و دەستكەوتەكانمان، جێبەجێكردنی دەستوریش باشترین چارەسەرە بۆ گەیشتنی ھەموو پێكهاتەكان بە مافەكانیان".
ئایینی مه‌سیحی، دووه‌م گه‌وره‌ترین ئایینه له عیراق دوای ئیسلام، به‌پێی ده‌ستوری عیراق دانیپێدانراوه و زمانیشیان پارێزراوه، كه سریانییه وه‌ك له ده‌ستوردا هاتووه.
وتەبێژی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان وتی "كۆمسیۆن پارێزگاری لە كۆتای كریستیانەكان دەكات وەك كورسی پەرلەمانی، هاوكات پارێزگاری لەو دەنگانەش دەكات كە بە كاندیدانی كۆتای كریستیانەكان دەدرێت"، بەڵام جومانە غەلای دەڵێت پرسی دەستتێوەردانی حزبە گەورەكان لە كۆتای پێكهاتەكان پەیوەندی بە كۆمسیۆنەوە نییە و قسەی لەسەر ناكات.
با تەنیا كریستیانەكان بتوانن دەنگ بە كاندیدی كریستیان بدەن
كۆمسیۆن لە تۆماری دەنگدەران و شێوازی كارتی دەنگدانیشدا هیچ كەمینە و پێكهاتەیەكی لە یەكتری جیانەكردۆتەوە.
فاروق حەنا، كاندیدی سەربەخۆی كریستیان دەڵێت ئەو وەك كەسێكی چەپ دەچێتە كێبڕكێی هەڵبژاردنەوە، زیاتر لە شیوعی و چەپەكانەوە نزیكە، ئەوانیش "پشتگیرم دەكەن"، لەگەڵ ئەوەشدا پێیباشە "بە یاسا رێگری بكرێت لە دەستتێوەردان، با تەنیا كریستیانەكان بتوانن دەنگ بە كاندیدی كریستیان بدەن، چونكە دابەشبونی كریستیان بە سەر حزبە گەورەكاندا خراپە".
"كاتێك كەسانی نا كریستیان مافی دەنگدانیان هەبێت بە كاندیدانی كریستیان ئەوا دەبێتە دەنگدەری ئێمە، ئەمە لە دیوێك مەترسییە و لە دیوێكیش لە رووی یاساییەوە ئێمە دەبین بە نوێنەری ئەوان، واتە دوو دیوی هەیە" حەنا بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
پێشنیازیش دەكات لەڕێی دروستكردنی تۆمارێكی دەنگدانی تایبەت بە كریستیان و دیاریكردنی رۆژێكی جیاواز لە دەنگدانی گشتی جیابكرێنەوە، هەرچەندە ئەوە پرۆسەیەكی ئاسان نییە و بەوتەی ناوبراو، كۆمسیۆن زەحمەتە بتوانێت ئەو هەنگاوە بنێت.
به‌پێی ئاماره‌كانی هه‌ردوو حكومه‌تی فیدراڵی عیراق و هه‌رێمی كوردستان، ده‌یان هه‌زار خانه‌واده‌ی كریستیان هێشتا نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه زێدی خۆیان و له ئاواره‌ییدا ده‌ژین، جگه له‌وه‌ی هه‌زاران خێزانی تر – ته‌نیا له نه‌ینه‌وا زیاتر له 24 هه‌زار خێزان- به‌ره‌و وڵاتانی تر كۆچیانكردووه
لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان هیچ سندوقێكی دەنگدان لە دەرەوەی عیراق دانانێت، بەوەش دەنگدەرانی دەرەوەی وڵات لە نێویاندا هەزاران كریستیان مافی دەنگدانیان دەفەوتێت.
سەرۆكی هاوپەیمانی كلدانی دەڵێت زۆرینەی كریستیانەكان لە دەرەوەی عیراقن، ئەوانەی لە وڵاتدا ماونەتەوە ژمارەیان نزیكە لە 350 هەزار كەس، بۆیە مافی هەزاران دەنگدەری كریستیانی پەنابەری وڵاتان دەفەوتێت.
حزبه کریستانه‌کان كه به‌شێكیان گروپی چه‌كدار و به‌رژه‌وه‌ندییان له‌گه‌ڵ كوتله گه‌وره‌كاندا هه‌یه، له هه‌ڵبژاردنی رابردوشدا، به په‌رته‌وازه‌یی و نزیكه‌ی 70 كاندیده‌وه چونه كێبڕكێی به‌ده‌ستهێنانی پێنج كورسی كۆتاوه.
دەكرا كارتی دەنگدانی پێكهاتەی كریستیان رەنگی جیاواز بێت تا جیابكرێنەوە
ئارام جەمال، سەرۆكی پەیمانگەی كوردی بۆ چاودێری هەڵبژاردن پێیوایە هێشتنەوەی كورسی پێكهاتەكان بەمجۆرەی ئێستا كە عیراق بۆ ئەوان كراوەتە یەك بازنە، نەتەوە و پێكهاتەكانی تریش دەتوانن دەنگ بە كاندیدەكانیان بدەن، كاریگەری نەرێنی دەكاتە سەر ئەنجامی هەڵبژاردنیان، دەستتێوەردانیشە لە دیاریكردنی براوەی كورسی كۆتا.
ئەو دەڵێت كۆمسیۆن دەیتوانی لەرێگەی یاساوە چارەسەری ئەو پرسەی بكردایە، بەجۆرێك دەكرا كارتی بایۆمەتری دەنگدەران بۆ پێكهاتەی كریستیان رەنگی جیاواز بێت، ئەوەش بۆ كریستیانەكان هەنگاوێكی ئاسانە بەوپێیەی ئایینەكەیان لەسەر ناسنامە و بەڵگەنامە فەرمییەكانیان نوسراوە، "دەكرا بەو جیاوازییە لە كارتی دەنگدان رێگری لە دەستتێوەردانی حزبە گەورەكان بكرێت".
ئارام جەمال بە (كەركوك ناو)ی وت "ئەوەی هەیە تائێستا ئەوان زیاتر نوێنەرایەتی حزبە سەردەستەكان دەكەن نەك پێكهاتەی خۆیان".
له نه‌وه‌كانی سه‌ده‌ی رابردودا، ژماره‌ی كریستیانه‌كانی عیراق له ملیۆنێك و 500 هه‌زار كه‌س زیاتر بون؛ تا شه‌ڕی هاوپه‌یمانان و كۆتایی حوكمڕانی به‌عس له 2003دا، هێشتا ده‌وروبه‌ری 800 هه‌زار هاوڵاتی ئه‌و پێكهاته‌یه له وڵاتدا مابون.
هاوڵاتیانی كریستیان، كه ژماره‌یان بۆ كه‌متر له نیوه كه‌مبۆته‌وه و گه‌یشتۆته كەمتر لە 500 هه‌زار که‌س، زۆرینه له ناوچه‌كانی دهۆك، نه‌ینه‌وا، كه‌ركوك، هه‌ولێر و به‌غدا نیشته‌جێن. (به‌پێی ئامارێك كه کاردیناڵ لویس ساکۆ، پاتریاکی کلدانه‌کان له عیراق و جیهان ساڵی 2019 به كه‌ركوك ناو-ی داوه).
