"لە ساڵانی 2005 تا 2014 كاتێك لە شنگالەوە ئاوارەبوم، نەمتوانی بچمە تەلەعفەر.. تەنانەت ئەوكاتەی بەوێدا بەرەو كوردستان تێپەڕیم لە دڵەڕاوكێدا بوم، چونكە چەقی توندوتیژی و تیرۆر و مەرگ بوو" دەخیل قاسۆ، ئێزیدی شنگال لە باسی ئەو سەردەمەدا وادەڵێت.
قاسۆ كاتێك ئەو قسانە دەكات لە چێشتخانەیەكی ناوەندی قەزای تەلەعفەر دانیشتووە و چاوەڕێی خواردنە، ئەو بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئەمڕۆ بارودۆخەكە جیاوازە، دەیان هاوڵاتی شنگال رۆژانە بۆ بازاڕیی و سەردانیكردنی پزیشك و بینینی هاوڕێكانیان دەچنە تەلەعفەر".
زۆرینەی ئێزیدییەكان لە قەزای شنگال دەژین، بەدوری 52 كیلۆمەتر لە خۆرئاوای تەلەعفەر، ئەو قەزایەی شوێنی لە دایكبونی عەبدوڵا قەرداش، كەسی یەكەمی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام – داعش" بوو، كە سەرەتای ئەمساڵ ئەمریكا كوژرانی لە سوریا راگەیاند.
ئەكرەم عەلی، توركمانی نیشتەجێی گوندی كەسر محراب لە تەلەعفەر دەڵێت "جار بەجار پێشوازی لەو هاوڕێ ئێزیدییانەمان دەكەین كە داعش لێرە دەستبەسەریكردبون، زۆر دڵتەنگ دەبین كاتێك فرمێسك دەڕێژن و چیرۆكی ئازارەكانیان لەم گوندە دەگێڕنەوە".
"ئێزیدییەكان وازیان لە بەهاداری خۆشیان هێنا و هەموو هەوڵێكیاندا هاوكاری دانیشتوانی تەلەعفەر بكەن كاتێك لە شەوی 15 لەسەر 16ـی حوزەیرانی 2014 ئاوارەی شنگال بون، هیچ كەسێك ئەو پاڵپشتییە مرۆییە لە بیر ناكات، ئەوكاتەی ئێمە پێشوازییان لێدەكەین و بەشداری ئازارەكانی ئاوارەیی، رفاندن و كوشتنیان دەكەین ئەوە بۆ خۆی جەختكردنەوەیە كە مرۆڤایەتی ناونیشانێكی بەرزترە لە هەر ئینتیمایەكی دیكە" بەوتەی ئەكرەم بۆ (كەركوك ناو).
داعش لە ئابی 2014ـدا هێرشیانكردە سەر هاوڵاتیانی ئێزیدی لە شنگال و دەشتی نەینەوا، بەوهۆیەوە زیاتر لە هەزار كەس كوژران، سەدان هەزار كەسی تر ئاوارە بون، جگە لە رفاندنی زیاتر لە شەش هەزار ئێزیدی كە هێشتا نزیكەی سێ هەزار كەسیان بێسەروشوێنن.
ساڵح ئەحمەد، فەرمانبەری كۆمەڵگەی پزیشكی لە تەلەعفەر وتی "لە كاتی كردنەوەی كۆمەڵگەكەوە میكانیزمێكی كاركردنمان هەیە و پێیمانوایە پاڵپشتی مەعنەوی و كاری مرۆییانەی تێدایە، ئەویش پەیوەندی هەیە بەو كەسانەی لە دەرەوەی قەزاكەوە سەردانمان دەكەن، ئێمە ئەولەویەت بەوان دەدەین و لە ریزەكاندا پێشدەخرێن، ئەوانەیشی پارەی پشكنینی پزیشكییان پێ نییە پزیشكی پسپۆڕ بێبەرانبەر پشكنینیان بۆ دەكات".
بازاڕە گەورەكانی تەلەعفەر بە (بازاڕی عەرەب) و (بازاڕی ئێزیدی) ناودەبران
توركمانەكانی تەلەعفەریش هاوشێوەی ئێزیدی بەدەستی داعش روبەڕوی كوشتن، رفاندن و ئاوارەیی بونەوە، تائێستاش چارەنوسی ده‌وروبه‌ری هه‌زار و 300 هاوڵاتی نادیارە لە نێویاندا سەدان كچ و ژن، گوماندەكرێت لە چاڵی "عەللۆ عەنتەر" كە گۆڕێكی بە كۆمەڵی سنوری ئەو قەزایەیە روفاتی نزیكەی هەزار هاوڵاتی توركمان و ئێزیدی تیایدا بێت.
سلێمان عەبدوڵا، دەگەڕێتەوە بۆ بیرەوەری سێ دەیە لەمەوبەر و دەڵێت "تەلەعفەر ناوەندێك بوو بۆ راكێشانی هاوڵاتیانی قەزا و ناحیەكانی دەوروبەری بە مەبەستی بازاڕیكردن، سەردانی نەخۆشخانە و شێخ و كەسایەتییەكان كە پەیوەندی زۆر باشیان لەگەڵ دەوروبەردا هەبوو".
ئەو كە توركمانێكی تەلەعفەرە و لە شەستەكانی تەمەنیدایە بە (كەركوك ناو)ـی وت "بازاڕە گەورەكانی تەلەعفەر بە (بازاڕی عەرەب) و (بازاڕی ئێزیدی) ناودەبران بەهۆی سەردانی زۆری ئەو دوو پێكهاتەیە، بێ ئەوەی هیچ هەست بە جیاوازی و ناكۆكی لە نێوانماندا بكەین".
داعش لە حوزەیرانی 2014 دەستیگرت بەسەر قەزای تەلەعفەر (70كم خۆرئاوای موسڵ) كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی توركمانی شیعە مەزهەبن و لە ئابی 2017ـەوە قەزاكە كۆنتڕۆڵكراوەتەوە.
"پەیوەندی عەشایەری لە نێوان دانیشتوانی گوندە عەرەب نشینەكانی دەوروبەری تەلەعفەر و عەشیرەتەكانی ناو قەزاكە بە جۆرێك نەپچڕا جارێكیتر بگەڕێتەوە، ئەو پچڕانی پەیوەندییە نزیكەی 15 ساڵ درێژەی كێشا بەهۆی ئۆپەراسیۆنە چەكدارییەكانەوە كە باری ئەمنی شارەكەیان تێكدا، بەڵام لە دوای ساڵی 2018ـەوە ئەو پەیوەندییانە لە جاران باشتر گەڕانەوە، هەموان تێگەیشتن خۆشەویستی و ئاشتەوایی بژاردەی بێ جێگرەوەن بۆ ژیانێكی شكۆدار و سەقامگیر" مەنعەم خەڵەف، هاوڵاتی عەرەبی گوندی عەین حصان-ـی خۆرئاوای موسڵ وای وت.
هەروەها بۆ (كەركوك ناو) ئاماژەی بەوەدا لە دوو ساڵی رابردودا بەشداری چەندین كۆنگرە و كۆبونەوەی عەشایەری تەلەعفەریان كردووە، پەیوەندی نزیك و بەهێزیان لەگەڵ خەڵكی شارەكەدا هەیە، هەموانیش یەكدەست دەبن بۆ پاراستنی ئاسایش و خۆشگوزەرانی ناوچەكە.
لە دوای كۆنتڕۆڵكردنەوەی تەلەعفەرەوە نزیكەی سەدا 60ـی دانیشتوانەكەی گەڕاونەتەوە و ئەوانیتر بەسەر پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و عیراقدا دابەشبون، لەكاتێكدا ئیدارەی خۆجێی هەوڵدەدات بە هەماهەنگی لەگەڵ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكاندا ژێرخانی ناوچەكە بنیاتبنێتەوە و پاڵپشتی پێشكەش بە هاوڵاتیان بكات تا هانی ئاوارەكان بدات بگەڕێنەوە.
"ئێستا دەتوانم تا كاتێكی درەنگ لە تەلەعفەر بمێنمەوە، بەبێ ترس و دڵەڕاوكێ لە هیچ شتێك، بەڵكو دەتوانم لە دەرگای هەر ماڵێك بدەم و بەوپەڕی دڵنیاییەوە تیایدا بمێنەوە، ئەوان كۆمەڵگەیەكی میواندۆست و بەخشندەن" قاسۆ كاتێك وادەڵێت، زەردەخەنە لەسەر لێوەكانیەتی و لە چێشتخانەكەی تەلەعفەر خواردنی نیوەڕۆی پێشكەشدەكرێت.
