ئیدارەی كەركوك مامەڵەكردنى لەگەڵ سەگی بێلانە دەگۆڕێت؛ هەڵمەتی كوشتن بە تاپڕ رادەگرێت و داڵدەیان دەدات، لەكاتێكدا شەڵتەرەكەیان هێندە گیروگرفتی هەیە، زۆرێكیان لەوێش مردار دەبنەوە.
تا ناوەڕاستی ئەم مانگە (كانونی دوەمی 2025)، سۆشیال میدیا پڕ بوو لە دیمەنی پاكتاوكردنی سەگ لە كەركوك، بە پاساوی بەدەمەوەچوونی ناڕەزایی خەڵك دژی زۆربوونی ژمارەی سەگ لە گەڕەكەكان و مەترسی بۆ سەر ژیانی منداڵان، دوای چەند رۆژێكیش، هەر بەهۆی ناڕەزاییەوە دژی ئەو شێوازە لە چارەسەر، كوشتن هەڵگیرا و تاپڕەكان بێدەنگكران.
"ئێستا بە بڕیاری پارێزگار بەكارهێنانی فیشەك و كوشتنی سەگ راگیراوە، دوای ئەوەی لە گیانلەدەستدانی منداڵێكەوە بەهۆی پەلاماردانی سەگەوە هەڵمەتێكی كوشتنی سەگمان دەستپێكرد" بەوتەی عەمار مەجید، سەرۆكی لیژنەی رێكخستنی شار لە قایمقامیەتی قەزای ناوەندی كەركوك.
تیمەكانی لەناوبردنی سەگ، بە چەكی جۆری تاپڕ كۆڵان بە كۆڵانی چەند گەڕەكێكی شاری كەركوك بەدوای سەگی بێلانەدا دەگەڕان، بە بەرچاوی خەڵكەوە، لە نێویاندا منداڵان، سەگەكانیان دەكوشت و دواتر لاشەكەیان بە خوێنەوە رادەكێشایە ناو بارهەڵگرێكی بچوك تا لە شوێنێكی تر بیخەنە ژێر گڵەوە.
دیمەنەكانی ئەو هەڵمەتە، تەنیا چەند رۆژێك دوای گیانلەدەستدانی ئەلەند ئەیمەن رەمزی تەمەن هەشت ساڵ هات، كە 11ـی كانونی دووەم لە كۆمەڵگەی جوان ستی خۆرهەڵاتی كەركوك سەگ پەلاماری دا و دوای رەوانەكردنی بۆ نەخۆشخانە، پزیشكەكان نەیانتوانی ژیانی رزگاربكەن.
ئەیمەن رەمزی، باوكی منداڵەكە دەڵێت "ئەگەرچی كوڕەكەم بەهۆی پەلاماری سەگەوە گیانیلەدەستدا، بەڵام هیچ كاتێك لەگەڵ كوشتن و لەناوبردنی سەگەكاندا نیم و ئەوەش چارەسەر نییە" ئەوكاتەی قسەی بۆ (كەركوك ناو) دەكرد، وتی ئێستا پێنج سەگ لەبەردەم دەرگاكەیاندایە.
ئەگەرچی كوڕەكەم بەهۆی پەلاماری سەگەوە گیانیلەدەستدا، بەڵام لەگەڵ كوشتنی سەگەكاندا نیم
ئەلەند قوتابی سێیی سەرەتایی بوو، لەكاتی دەوامی قوتابخانەدا و دوای تاقیكردنەوە، لەگەڵ هاوڕێكانی 400 مەترێك لە قوتابخانە دوردەكەوێتەوە و لە قەراغی چاڵێكی تەرخانكراو بۆ ئاوەڕۆ یاری دەكەن، نزیكی ژمارەیەك سەگی بێلانە، لەوێ كاتێك دەیانەوێت هەڵبێن، ئەلەند قاچی دەخزێت بەرەو چاڵەكەوە و سەگەكان پەلاماری دەدەن.
"سەگەكان پەلاماریان داوە، بەگاز كوڕەكەمیان بریندار كردوە، بەناو خوڵ و تۆزی ئەو شوێنە ڕایانكێشاوە" ئەیمەن دەڵێت لەو شوێنە كەسی لێ نەبووە كوڕەكەی رزگار بكات، لەوەشدا قوتابخانە و شۆفێری پاسی گواستنەوەی كوڕەكەیی و پاسەوانێكی پرۆژەی نیشتەجێبوونەكە بە خەتابار دەزانێت، بۆیە سكاڵای كردووە، "كوڕەكەمیان ئیهمال كردووە، تاقیكردنەوەی تەواو بووە و لە دەرگای قوتابخانە چۆتە دەرەوە، شۆفێری پاسەكە دەستیگرتووە و كەمێك لەولای قوتابخانەوە دەستی بەرداوە و رۆیشتووە، لەبری ئەوەی بیكاتە ناو پاسەكەوە و چاوی لەسەری بێت".
تۆمەتبارانی ئەو روداوە لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە بۆ لێكۆڵینەوە دەستگیركراون، بەڵام مشتومڕ و لێكەوتەكانی بە تایبەت لە سۆشیال میدیادا هێشتا گەرمە، روداوەكەش پاڵنەرێك بۆ داوای چارەسەری كێشەی بڵاوبونەوەی سەگی بێلانە لە گەڕەكەكاندا، كە نەك كەركوك، بەڵكو زۆربەی پارێزگاكانی عیراق و هەرێمی كوردستان بەدەستیەوە دەناڵێنن.
دارا شەفیق، لە گەڕەكی شۆراوی كەركوك نیشتەجێیە، دەڵێت جاری واهەیە هەشت سەگ پێكەوە كۆدەبنەوە لە شوێنێكی كۆڵان یان گەڕەكەكەیاندا، بۆیە نە منداڵ و نە گەورەش ناوێرن هاتوچۆ بكەن، لەگەڵ چارەسەردایە، بەڵام بە كوشتن نا، "سێ ساڵە خزمەتی سەگێك دەكەم لە پاركێكی شۆراو، دواتر بەچكەی بوو، بەڵام لیژنەیەك هات و كوشتیان، زۆرم پێناخۆش بوو".
ئەو شاهیدی ئەوەیە چەندینجار لە گەڕەكەكەیاندا سەگ پەلاماری هاوڵاتیانی داوە، بۆیە بەپێویستی دەزانێت ئیدارەی شار، چارەسەری گونجاو بدۆزێتەوە، وەك كردنەوەی شەڵتەرێكی رێكوپێك بۆ كۆكردنەوەی سەگ و دواتر بە نەشتەرگەری نەزۆك بكرێن.
ڤیدیۆ: هەڵمەتی لەناوبردنی سەگی بێلانە لەلایەن ئیدارەی كەركوكەوە/ كانونی دوەمی 2025
نە كوشتن، نە دورخستنەوە، لە بری ئەو دوو بژاردەیە رێگای دیكە هەن؛ نەزۆككردنی سەگی بێلانە، چارەسەرێكی گونجاوە بەلای زۆرێك لە ئاژەڵدۆستان و چالاكوانانەوە، بەڵام كەم نین ئەوانەشی لەگەڵ كردنەوەی شەڵتەرێكی گەورەدان.
كەركوك شەڵتەری داڵدەدانی سەگی بێلانەی هەیە، بەڵام هیچی لە كوشتنەكە بە تاپڕ كەمتر نییە، هێندە گیرۆدەی گیروگرفتە، بەوتەی سەرپەرشتیارەكەی بۆ (كەركوك ناو)، رۆژانە ژمارەیەك سەگ لەو شەڵتەرە لەبەر سەرما و گەرما، یان لەتاو نەخۆشی و برسێتی مردار دەبنەوە.
نورجان سوعاد (42 ساڵ)، كە كۆلێژی شەریعەی تەواو كردووە، بەڕێوەبەری شەڵتەرەكەیە و ئاژەڵدۆستە، ئەوەش وەكو كارێكی خۆبەخشی دەكات، چونكە خۆی فەرمانبەرە، زیاتر دوانیوەڕوان چاوی لە خزمەتی سەگی بێلانە و چارەسەری نەخۆشییەكانیان و بەدەمەوەچونیانە.
لە ساڵی 2018ـدا خێرخواز پارچەیەك زەوی پێدەدەن و سەربەخۆ شەڵتەر دەكاتەوە، بۆ كۆكردنەوە و چارەسەر و خزمەتی سەگی بریندار و بێلانە، دواتر دۆسیەكە دەگەیەنێتە ئیدارەی پارێزگا و لە ساڵی 2023ـدا حكومەت پارچە زەوییەكی بە روبەری پێنج دۆنم پێدەدات، كە تەنیا 200 مەتر سەقفی تێدایە.
"هەموو جارێك سەگە بچوكەكان لەبەر سەرمای زستان مردار دەبنەوە، (لەم رۆژانە) 15 سەگ مرداربوونەوە، لە ماوەی كەمتر لە ساڵێكدا 350 دانە سەگی بەچكە مرداربونەتەوە لەبەر سەرما" نورجان بۆ (كەركوك ناو) وای وت، ئێستا لە شەڵتەرەكەیدا 400 سەگی گەورە و 200 بێچووە سەگ هەن.
شەڵتەرەكە تەنیا توانای لەخۆگرتنی هەزار سەگی هەیە، لەكاتێكدا ژمارەی سەگی بەرەڵا نزیكەی چوار هەزار دەبن لە شارەكەدا، بەپێی خەمڵاندن و بەدواداچونی تیمەكەی نورجان.
(كەركوك ناو) بەدواداچونی بۆ راگەیەندراوەكانی ئیدارەی پارێزگای كەركوك كردووە، لە سێ ساڵی رابردوودا، چەندینجار لە كۆبوونەوەی رەسمی دۆسیەی سەگی بێلانە تاوتوێكراوە و بڕیاری جیاوازی لەبارەوە دراوە، بەڵام دۆسیەكە هەروەكو خۆی بەبێ چارەسەر ماوەتەوە.
هەموو جارێك سەگە بچوكەكان لە شەڵتەرەكەدا بەهۆی سەرماوە مردار دەبنەوە
"خۆشبەختانە شەڵتەرمان هەیە، پێویستە سەگە بێلانەكان بگوازرێتەوە بۆ ناو شەڵتەرەكە تا زیان بەخەڵك نەگەیەنن، چونكە ژمارەیان هێندە زۆربوون لە هەموو گەڕەك و سنورێكدا هەن، رۆژانەش پەلاماری هاوڵاتیان دەدەن" شكۆفە محەمەد، چالاكوانی ژینگەیی لە كەركوك وادەڵێت، بەڵام رەخنەكانیشی لەبارەی شەڵتەرەكەوە نەشاردەوە، كە "بچوكە و ژمارەیەكی زۆری سەگ تیایدا جێی نابێتەوە".
شكۆفە لەسەر داواكاری قایمقامیەت و بە خۆبەخشی 350 داری لە شەڵتەرەكەدا چاندووە، بەڵام سەگەكان هەموویان لەناوبردووە و سەوز نەبووە، داواكاریشە لەچارەسەری دۆسیەی سەگی بێلانەدا، مافی ئاژەڵان بەتەواوەتی لەبەرچاو بگیرێت.
له‌ناوبردنی سه‌گی به‌ره‌ڵا، بەردەوام روبه‌ڕوی ره‌خنه‌ی توندی رێكخراوه‌كانی به‌رگریكار له مافی ئاژه‌ڵان بۆته‌وه و داوای رێكاری تر ده‌كه‌ن، له نێویاندا كۆكردنه‌وه‌ی سه‌گ و ئاژه‌ڵی به‌ره‌ڵا له شوێنێكی تایبه‌ت و دوور له شوێنی نیشته‌جێبونی خه‌ڵك.
لێپرسراوەكەی قایمقامیەتی كەركوك دەڵێت ئێستا لەبری لەناوبردنی سەگی بێلانە، كۆیاندەكەنەوە و رەوانەی شەڵتەر دەكرێن، لەدوای راگرتنی كوشتن سەگەوە بە تاپڕ، "600 بۆ 700 سەگمان گرتووە و بۆ شەڵتەرەكە بردومانە... ناكرێت هەموو سەگەكان بەكوشتن لەناوببرێن، چونكە سەگ هەیە هیچ زیانێكی نییە".
بەپێی یاسای ته‌ندروستی ئاژه‌ڵی ساڵی 2013، له هه‌ر پارێزگایه‌كی عیراق، لیژنه‌یه‌ك پێكده‌هێنرێت به هاوكاری هێزه ئه‌منییه‌كان بۆ له‌ناوبردنی سه‌گی به‌ره‌ڵا.
عەمار مەجید، سەرۆكی لیژنەی رێكخستنی شار لە قایمقامیەتی قەزای ناوەندی كەركوك وتی "لە شەڵتەرەكە كەموكورتیمان زۆرە، پێویستم بەكرێكار و چەكی بەنج و دكتۆری ڤێتێرنەری و ئۆتۆمبێل هەیە، چەندجارێك نوسراومان كردوە تا دكتۆرێكی ڤێتێرنەری یارمەتیدەرمان بێت، بەڵام وەڵامممان نادەنەوە"، لیژنەكە تەنیا چوار كرێكار و یەك ئۆتۆمبێلیان پێیە، لەكاتێكدا پێویستیان بەشەش كرێكار و ئۆتۆمبێلی زیاتر هەیە تا سەگی بێلانە كۆبكەنەوە.
بەپێی راگەیەندراوێكی نەخۆشخانەی ڤێتێرنەری لە كەركوك، كە هەفتەیەكە بڵاویكردۆتەوە، لیژنەیەكی ڤێتێرنەری پێكهێنراوە لە ژمارەیەك دكتۆر تا هەفتەی دووجار سەردانی شەڵتەرەكە بكەن.
بەڕێوەبەری شەڵتەری سەگی بێلانە دەڵێت بە تەنیا خزمەتی شەڵتەرەكە دەكات، هەندێكجاریش چالاكوانان و تیمی رێكخراوە مەدەنییەكان هاوكاری دەكەن، "لەسەر ئەرك و شانی خۆم خواردن و دەرمانیان بۆ دەهێنم و یان بۆیان دەكڕم، ئەمەش بۆ من قورسە... تائێستا زیاتر لە 50 ملیۆن دینارم لە گیرفانی خۆم بۆ خزمەتی سەگی بێلانە خەرجكردووە"، تەنانەت ئاویش بە تانكەر بۆ شەڵتەرەكە دەبات، چونكە ئاوی بیری لێیە و سوێرە، بۆیە سەگەكان نایخۆنەوە.
نورجان سوعاد هێشتا دڵنیانەبۆتەوە شەڵتەرەكە فەرمییە و سەر بە ئیدارەی پارێزگایە، یان نا، چونكە "هیچ دكتۆر و فەرمانگەیەكی ڤێتێرنەری یارمەتییان نەداوم، زۆر پێویستم بە هاوكارییان هەیە تا سەگەكانمان نەزۆك بكەین، بەڵام نەیانكردووە، لە شەڵتەرەكەش تادێت ژمارەیان زیاد دەكات"، داواكارییەكانی بە پارێزگار و ئیدارەی پارێزگا گەیاندووە، بەڵێنی پێدراوە، چاوەڕێی وەڵامدانەوە و جێبەجێكردنیەتی.
لە ساڵانی 2017، 2018 و 202ـیشدا، ئیدارەی كەركوك بە چەندین هەڵمەتی جیاواز زیاتر لە سێ هەزار سەگی بە فیشەك لەناوبردووە.
"لیژنەكە دەڵێن 400 سەگمان كوشتووە، بەڵام من دڵنیام و داتام دەستكەوتووە دوو هەزار و 600 سەگیان كوشتووە، تەنانەت هاوڵاتیان خۆیان دەستیانكردووە بەكوشتنی سەگ و دەرمانخواردكردنیان لەناو گەڕەكەكاندا" بەوتەی نورجان.
كۆمەڵێك نەخۆشی هەن لەڕێی سەگەوە دەگوازرێنه‌وه بۆ مرۆڤ، لە نێویاندا نەخۆشییه‌كانی تورەكەی ئاو و هاری سه‌گ، له هه‌ندێك حاڵه‌تیشدا كوشنده‌ن.
عەباس خالید، پزیشكی ڤێتێرنەری بە (كەركوك ناو)ـی وت "سەگەكان هەڵگری كۆمەڵێك نەخۆشین، كە لەوانەیە بیگوزانەوە بۆ مرۆڤ، یەكێك لەو نەخۆشییانە، ترسناكترینیانە و بریتییە لە نەخۆشی هاری سەگ، هیچ جۆرە چارەسەرێكی نییە، گەر بێت و گاز لەهەر كەسێك بگرن و زوو فریای نەكەوی، ئەوا كەسەكە دەكوژێت".
هەندێك لە سەگی بێلانەی ناو گەڕەكەكان تووشی گەڕی بوون، ئەوەش هەر مەترسیدارە بۆ مرۆڤ، "پێویستە لەناوبردنی سەگەكان بەشێوەیەكی دروست كەمبكرێنەوە، چونكە ئەم سەگانەش هاوسەنگی ژینگەییان دروستكردووە، نابێت بەبەردەوامی لەناوببرێن، پێویستە ژمارەیان كەمبكرێتەوە و شەڵتەرێكی باش بكرێتەوە تا تیایدا رابگیرێن".
