فازڵ نادر، ئومێدی زۆر لەسەر گەڕانەوە هەڵدەچنێت و نایەوێت لە ژێر فشاری نەبونی كاسبیی و خراپی خزمەتگوزارییەكاندا جارێكیتر زێدی خۆی بەجێبهێڵیت، بەڵام بە ناچاری كۆڵدەدات.
ئەو باوكی سێ منداڵە، لە پێناو ژیانی و چارەنوسی خێزانەكەیدا، دوبارە دەگەڕێتەوە بۆ ژیانی ژێر خێوەت، كە چەندین ساڵی بە ئاوارەیی و دەردەسەری تیایدا بەڕێكرد.
"وەك دەڵێن: دەنگی دەهۆڵ لە دوورەوە خۆشە. گەڕانەوەی ئێمەش بۆ زێدی خۆمان هەر بەوشێوەیە بوو، كاتێك لە كەمپ بوین كردیان بە هەرا و بەهار لێمان، كە بگەڕێینەوە تەواو ئیسراحەت دەكەین، بەڵام وانەبوو" فازڵ نادر، (33 ساڵ) وای وت.
هەروەها بۆ (كەركوك ناو)ـی رونكردەوە، لە گەڕانەوەدا چۆتە ناو خانویەكی كرێ لە ناوەندی ناحیەی سنونێی شنگال، چونكە خانوەكەی خۆی لەكاتی شەڕدا وێران بووە، "لەو ماوەیەدا سێ خانوی كرێم كرد، كە كرێكانیان 150 هەزار دیناری مانگانە بوو" ئەو كرێیە بۆ فازڵ زۆرە، چونكە سەرچاوەی داهاتی كرێكارییە و بە چەندین رۆژ جارێك كاری دەستدەكەوێت.
دەنگی دەهۆڵ لە دوورەوە خۆشە. گەڕانەوەی ئێمەش بۆ زێدی خۆمان هەر بەوشێوەیە بوو
چیرۆكی گەڕانەوەی خێزانەكەی فازڵ دوو مانگی دەخایەنێت؛ لە 20ـی ئایاری ئەمساڵ دەستپێدەكات، كاتێك كەمپی بێرسیڤ لە دهۆك بەجێدەهێڵێت و لە 25ـی ئابـیشدا بۆ هەمان كەمپ دەگەڕێتەوە.
زیاتر لە هەزار خێزانی شنگالی لە ماوەی دوو ساڵی رابردودا، دوای گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان، جارێكیتر گەڕاونەتەوە بۆ ژیانی ئاوارەیی و ناو كەمپ، بەپێی ئامارەكانی كۆچ و كۆچبەرانی عیراق بۆ (كەركوك ناو)، بەڵام لە بەرانبەردا مانگانەش دەیان خێزان لە كەمپەوە دەگەڕێنەوە بۆ زێدی خۆیان.
بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو)ـیش نەبونی هەلیكار و خراپی خزمەتگوزارییەكانی وەك كارەبا و ئاو، لەگەڵ سستی پرۆسەی ئاوەدانی شنگال، لە هۆكارە سەرەكییەكانی كۆچی پێچەوانەن.
ئەسكەندەر محەمەد ئەمین، بەرێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عیراق لە دهۆك بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئاوارەكان ئازادن لە گەڕانەوە و كەس بە زۆر ناگەڕێندرێتەوە، بەڵام هەر ئاوارەیەك بە گەڕانەوە بۆ زێدی خۆی، دۆسیەكەی وەكو ئاوارە لای ئێمە دادەخرێت و لەكاتی دوبارە گەڕانەوەی بۆ ئاوارەیی، لە هیچ هاوكارییەكی وەزارەت سودمەند نابێت".
لە كەمپەكانیشدا سەدان خێزان بە دەست نەبونی هاوكاری، كەمی ئاوی خواردنەوە و خراپی خۆراكی دابەشكراوی حكومەتی عیراقییەوە دەناڵێنن.
"هەر خێزانێك دوبارە بگەڕێتەوە، ئەگەر لە كەمپ شوێنیان پێبدرێت، ئەوا بەرپرسیارێتی لەسەر ئیدارەی كەمپەكانە و ئێمە ناتوانین هاوكارییان بكەین" بەوتەی ئەسكەندەر.
16 كەمپی ئاوارە لە دهۆك هەن، كە زیاتر لە 26 هەزار خێزانیان تێدایە و لە دەرەوەی كەمپەكانی هەمان پارێزگا زیاتر لە 38 هەزار خێزانی ئاوارە هەن.
فازڵ نادر دوبارە گەڕاوەتەوە بۆ كەمپی بێرسیڤ، لەوێ خێوەتی پێدراوە، "زۆر حەزم دەكرد لە سنونێ بمێنمەوە، ئەگەر هەلیكار هەبوایە، بەڵام بەهۆی بێكارییەوە لە سێ خانوو دەركرام و نەمتوانی كرێ بدەم، لەكاتێكدا دەبوایە ئاو بكڕم و پارەی زۆری كارەبای مۆلیدەش بدەم".
ئەو دەڵێت چەندین خێزانی دیكە، لە نێویاندا باوك و برا و هاوڕێیەكانی، جارێكیتر بە ناچاری گەڕاونەتەوە بۆ كەمپ، "بەو نیەتە گەڕاینەوە وتیان كار و كاسبی هەیە، بەڵام نە كارم دەستكەوت و نە هیچ كەس و رێكخراوێكیش لە ژیانمانی پرسیەوە".
بەو نیەتە گەڕاینەوە وتیان كار و كاسبی هەیە
هەر خێزانێكی ئاوارە بۆ گەڕانەوە لە كەمپەوە بۆ شنگال، بڕی ملیۆنێك و 500 هەزار دینار وەك هاوكاری پێدەدرێت، ئەوەش لە چوارچێوەی هەوڵەكانی حكومەتی فیدراڵی بۆ نەهێشتنی ئاوارەیی، كە كەمپەكانی ژێر دەسەڵاتی خۆی داخستووە و تەنیا 26 كەمپی هەرێمی كوردستان ماون.
"هەر ماوەی جارێك، چوار بۆ پێنج خێزان سەردانمان دەكەن تا خێوەتیان پێبدەین، دوای دوبارە گەڕانەوە لە شنگالەوە بۆ كەمپ، دوایینجار 15 رۆژ لەمەوبەر بوو، چوار خێزان داوای خێوەتیان كرد و جێگەمان نەبوو، بۆیە چونە دەرەوەی كەمپ تا لەوێ نیشتەجێ بن" پیر عەلو كەچەل، بەرێوەبەری كەمپی خانكێ بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
هەروەها وتی لە چەند مانگی رابردودا نزیكەی 500 خێزان لە شنگالەوە گەڕاونەتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، "هەندێكیان دەچنە دەرەوەی كەمپ یان بەرەو شارەكانی تری هەرێم كۆچ دەكەن، ئەگەریش لە كەمپدا جێگەیان پێبدرێت، نیشتەجێ دەبن".
بەڕێوەبەری كەمپی خانكێ لە قەزای سێمێل-ـی دهۆك دەڵێت پرسیاری هۆكاری دوبارە گەڕانەوەیان لە زۆربەی ئاوارەكان كردووە و بەپێی وەڵامەكانیان بێت، "كاریان دەستنەكەوتووە و خزمەتگوزارییەكان لە نێویاندا كەرتی تەندروستی خراپە، یان خانویان لە شەڕدا روخاوە و توانایان نییە نۆژەنی بكەنەوە".
شنگال، لە ئابی 2014ـدا كەوتە دەستی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام ناسراو بە داعش" و لە چەند مانگێكدا، بەهۆی شەڕەوە هەزاران خانوو و باڵەخانە و كەرتە خزمەتگوزارییەكان وێران بون.
پیر دیان جەعفەر، بەرێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دهۆك بە (كەركوك ناو)ـی وت "لیژنەیەكی تایبەتمان هەیە بۆ ئەو خێزانانەی دووبارە لە شنگالەوە دەگەڕێنەوە بۆ هەرێم، كە هەموو چوارشەممەیەك پێشوازی لەو خێزانانە دەكەن، ئەگەر شوێن هەبێت لە كەمپ لیژنەكە نوسراوێك دەداتە ئیدارەی كەمپ تا ئەو خێزانانە وەربگرنەوە، ئەگەریش شوێن لە هیچ كەمپێك نەبێت، ئەوا ئەوكات دەچنە دەرەوەی كەمپ".
لە كۆی زیاتر لە 664 هەزار ئاوارەی هەرێمی كوردستان، زۆرینەی خەڵكی نەینەوا بە تایبەت قەزای شنگال-ــن و سەدا 30ـیان ئێزیدین.
"تا مەجال هەبێت ئێمە شوێنیان بۆ دابین دەكەین لە كەمپ و جیاوازیشیان ناكەین لەگەڵ ئاوارەكانی تردا و هەر هاوكارییەك هەبێت بۆ ئەوانیش هەیە" بەوتەی دیان جەعفەر.
پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە لە قەزای شنگال، كە چەندین ساڵە دوو ئیدارەی خۆجێیی هەیە؛ پەیوەستە بە جێبەجێكردنی رێككەوتننامەی شنگال و لە خاڵێكی كارنامەی حكومەتی عیراقیشدا جێگیركراوە، هەرچەندە ئەو رێككەوتنە ساڵی 2020 واژۆكرا و تائێستا جێبەجێنەكراوە.
بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ –سەر بە هەرێم- دەڵێت هۆكاری ئەمنیی، كەمی خزمەتگوزاری و نەبونی هەلیكار وایكردووە كۆچی پێچەوانە هەبێت، بەپێی بەدواداچون و پرسیاریان لە ئاوارەكانی شنگال.
هۆكاری ئەمنیی، كەمی خزمەتگوزاری و نەبونی هەلیكار وایكردووە كۆچی پێچەوانە هەبێت
حكومەتی فیدراڵی زیاتر لە جارێك لەگەڵ لێپرسراوانی هەولێر دەربارەی گەڕانەوەی ئاوارەكان و داخستنی كەمپەكانی هەرێمی كوردستان تۆمەتی جیاوازیان روبەڕوی یەكتری كردۆتەوە.
لە هەموو عیراق، شەش ملیۆن هاوڵاتی بەهۆی شەڕی چەكدارانی داعش و ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانەوە (2014-2017) ئاوارەبون، بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی نێودەوڵەتی كۆچ (IOM) تائێستا زیاتر لە ملیۆنێك هاوڵاتی لە ئاوارەییدا دەژین، بە ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی هەرێمی كوردستان و ئەوانەی دوای گەڕانەوە لە ناوچەكانی خۆشیاندا شوێنی مانەوەی هەمیشەییان نەماوە.
فازڵ نادر، نمونەیەكە لەو ئاوارانەی لە كەمپ و زێدی باوباپیرانیدا نەیتوانی بحەسێتەوە، ئێستاش وەك خۆی دەڵێت؛ دوای چەندین ساڵێك لە ئاوارەیی جارێكیتر چارەنوسی خێزانەكەی دەداتەوە دەست قەدەرێكی نادیار.
