ئاوارەی كەمپەكانی هەرێمی كوردستان، تەنیا شەش مانگ مۆڵەتیان هەیە تا بگەڕێنەوە و لە بەرانبەردا بە چوار ملیۆن دینار هاوكاری دەكرێن، لەگەڵ دابینكردنی كەرەستەی ناوماڵ، موچە و دامەزراندن و قەرەبووكردنەوەدا.
وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عیراق، بڕیارە لە كۆتایی تەمموزی 2024ـدا كۆتایی بە ئەركەكانی لە كەمپی ئاوارەییدا بهێنێت، ئەوەش پاڵپشت بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران تایبەت بە گەڕانەوەی ئاوارەكان كە چەندین رێكاری دیكەی تێدایە، لە نێویاندا زیادكردنی هاوكاری دارایی لە ملیۆنێك و 500 هەزار دینارەوە بۆ چوار ملیۆن دینار.
ئەو بڕە پارەیە راستەوخۆ بەهەر خێزانێكی ئاوارە دەدرێت دوای گەڕانەوە، جگە لە پێدانی ژمارەیەك كەرەستەی كارەبایی ناوماڵ وەكو سەلاجە و تەلەفزیۆن و تەباخ كە بایی نزیكەی سێ ملیۆن دینارە، لە موچەی چاودێری كۆمەڵایەتیش بەبێ هیچ مەرجێك سودمەند دەبێت، وەك لە بڕیارەكەی 23ـی ئەم مانگەی ئەنجومەنی وەزیراندا هاتووە.
حكومەت بڕیاریداوە بە دۆزینەوەی كار بۆ ئەوانەی بێكارن، هەروەها سەدا 2ـی دامەزراندن بە گرێبەست بۆ ئاوارە گەڕانەوەكانی هەرێمی كوردستان دەبێت و لە ڕێی بنیاتنانی پرۆژەی نیشتەجێبونیشەوە بە نرخی گونجاو لە شنگال و ناوەندی موسڵ، هانی گەڕانەوەیان دەدات.
"نەك تەنیا من، بەڵكو دوو كوڕیشم بێ حاڵ و ماڵ-ـن، كە دوای روداوەكانی ساڵی 2014 ژیانی هاوسەرێتییان پێكهێناوە، بۆیە حكومەت پێویستە چارەسەر بدۆزرێتەوە بۆ ئەو بارودۆخەی هاوشێوەی ئێمەیە، جگە لە دابینكردنی خزمەتگوزاری باشتر بۆ ناوچەكانمان" ئەلیاس قاسم (56 ساڵ) وای وت. ئەو چەند ساڵێكە لە كەمپێكی ئاوارەكانی دهۆك نیشتەجێیە.
لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 600 هەزار ئاوارە هەن؛ كە بەشێكیان لە نزیكەی 26 كەمپدا دەژین و لەو ژمارەیە 16 كەمپی ئاوارە لە دهۆكە و نزیكەی 26 هەزار خێزانیان تێدایە، لەوانەش زۆرینە خەڵكی نەینەوا بە تایبەت قەزای شنگال و لە پێكهاتەی ئێزیدی-ـیین، بەپێی ئامارەكانی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان سەر بەحكومەتی هەرێمی كوردستان.
بەپێی بەدواداچونەكانی پێشتری (كەركوك ناو)، ئاوارەكان بە پاساوی نەبونی سەقامگیری ئەمنیی، كەمی خزمەتگوزاری و نەبونی هەلیكار ناگەڕێنەوە، چەندین خێزانیش دوای گەڕانەوە جارێكیتر دوبارە ئاوارەی كەمپەكانی هەرێم بونەوە.
ئەلیاس قاسم بە (كەركوك ناو)ـی وت "خانوەكەم لەلایەن داعشەوە تەقێنرایەوە و هیچم نەماوە.. ئێستا لە بەرانبەر چوار ملیۆن دیناردا ناتوانم بگەڕێمەوە"، ئەو دەڵێت دوو ساڵە دۆسیەی داواكاری قەرەبوكردنەوەی روخانی خانوەكە تەواو بووە بەڵام هێشتا پارەی وەرنەگرتووە.
شنگال، لە ئابی 2014ـدا كەوتە دەستی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام ناسراو بە داعش" و لە چەند مانگێكدا، بەهۆی شەڕەوە هەزاران خانوو و باڵەخانە و كەرتە خزمەتگوزارییەكان وێران بون و تائێستا چارەنوسی زیاتر لە دوو هەزار و 500 ئێزیدی رفێنراو لەلایەن داعشەوە نادیارە.
لە بڕیارەكەی ئەنجومەنی وەزیراندا، هیچ ئاماژەیەكی تێدا نییە دەربارەی چارەنوسی رفێنراوانی ئێزیدی، بەڵام داوایكردووە رێژەیەكی لە بودجەی سندوقی دوبارە ئاوەدانكردنەوەی ناوچە ئازادكراوەكان بۆ شنگال تەرخانبكرێت، چونكە ئەو بودجەیەی پێشتر بۆ قەزاكە و دەشتی نەینەوا هەبووە كەمە و بەپێی قەبارەی ئەو زیانانە نییە كە بەر ناوچەكە كەوتووە.
پێشنیازێك هەیە بۆ دروستكردنی چوار هەزار خانوو بۆ ئاوارەكانی شنگال
عەلی عومەر، یاریدەدەری پارێزگای نەینەوا بە (کەرکوك ناو)ـی وت "بەپێی بڕیاری حكومەت پێویستە تا کۆتایی مانگی تەمموزی ئەمساڵ کەیسی ئاوارەکان بەتەواوی کۆتایی پێبێت و ئاوارەکان بگەڕێنەوە، بەڵام هەر کەس و بە ئازادی خۆی بڕیاری گەڕانەوە یان مانەوە دەدات".
هەروەها ئاشكرایكرد پێشنیازێك هەیە بۆ دروستكردنی چوار هەزار خانوو بۆ ئاوارەكانی شنگال كە خانویان روخاوە، لەگەڵ كردنەوەی نوێنەرایەتی هەموو وەزارەت و دامەزراوە حكومییەكان تا كاروباری هاوڵاتیان راییبكەن و خزمەتگوزارییەكان باشتر بكرێن.
"پێویستە خەڵکیش هاوکار بێت لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ گەڕانەوە و پێکەوەژیان وەکو جاران لە شنگال" عەلی عومەر وادەڵێت.
پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە لە قەزای شنگال، كە چەندین ساڵە دوو ئیدارەی خۆجێیی هەیە؛ بەشێكیشە لە رێككەوتننامەی شنگال و لە خاڵێكی كارنامەی حكومەتی عیراقیشدا جێگیركراوە، هەرچەندە ئەو رێككەوتنە ساڵی 2020 واژۆكرا و تائێستا جێبەجێنەكراوە.
پیر دیان جەعفەر، بەرێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دهۆك بە (كەركوك ناو)ـی وت ئەوانیش لەگەڵ گەڕانەوەی ئاوارەكاندان، بەڵام بەمەرجێك "هەر خێزانێک بەڕەزامەندی و ئازادی خۆی بێت و قەرەبوو بکرێنەوە، سیاسەتی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش وایە کە هیچ خێزانێک بەزۆر ناگەڕێندرێتەوە و هیچ کەمپێک بەزۆر داناخرێت".
حكومەتی فیدراڵی كە هەموو كەمپەكانی ژێر دەسەڵاتی خۆی (55 كەمپ) داخستووە، پێشتر زیاتر لە جارێك لەگەڵ لێپرسراوانی هەولێر دەربارەی گەڕانەوەی ئاوارەكان و داخستنی كەمپەكانی هەرێم تۆمەتی جیاوازیان روبەڕوی یەكتری كردۆتەوە.
ئیڤان فائق، وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی عیراق جەختیكردەوە گەڕانەوەی ئاوارەكان خۆبەخشانەیە، بەڵام كارەكانی ئەوان لە كۆتایی تەمموزەوە لە كەمپەكاندا كۆتاییدێت، لە توانایاندایە پێش ئەو وادەیە دۆسیەی ئاوارەیی دابخەن، چونكە نیشتەجێبوانی كەمپەكان لە بارودۆخێكی زۆر ناتەندروست و سەختدا دەژین، بەپێی راگەیاندنی ئەو وەزارەتە.
ئاوارەكانی هەرێمی كوردستان بە دەست چەندین كێشەوە دەناڵێنن، لە نەبونی هاوكاری دارایی و پێداویستی ژیانی رۆژانەوە تا كەمی ئاوی خواردنەوە، بەهۆی كۆتاییهاتنی كاركردنی زۆربەی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان لە كەمپەكاندا.
پیر دیان جەعفەر جەختیكردەوە "تا خێزانێكی ئاوارە لە كەمپەكاندا بمێنێتەوە ئێمە پشتیوانیان دەبین و خزمەتگوزارییان پێدەگەیەنین، وەكو نزیكەی دوو ساڵی رابردوو كردومانە، كاتێك رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان پاشەكشێییان كرد بە تایبەت ئەوانەی لە كەرتەكانی کارەبا و ئاو و تەندروستیدا هاوكاربون".
لە هەموو عیراق، شەش ملیۆن هاوڵاتی بەهۆی شەڕی چەكدارانی داعش و ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانەوە (2014-2017) ئاوارەبون، بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی نێودەوڵەتی كۆچ (IOM) تائێستا زیاتر لە ملیۆنێك هاوڵاتی لە ئاوارەییدا دەژین، بە ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی هەرێمی كوردستان و ئەوانەی دوای گەڕانەوە لە ناوچەكانی خۆشیاندا شوێنی مانەوەی هەمیشەییان نەماوە.
