هێشتا مین و بۆمبەكانی پاشماوەی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام - داعش"، بە سەرچاوەی نیگەرانیی و دودڵیی دانیشتوانی پارێزگای كەركوك، بە دیاریكراوی قەزای حەویجە و ناحیەكانی دەوروبەری دادەنرێت.
ئەو ناوچانە بە چەندین شەڕ و پێكدادانی چەكداریدا تێپەڕبون، دواترینیان شەڕی سێ ساڵەی داعش بوو كە هەزاران مینی بەدوای خۆیدا بەجێهێشت، زۆرینەی زیانەكانیشی بەر ئەو هاوڵاتییانە دەكەون كاری شوانی دەكەن.
چەكدارانی داعش، لە ماوەی حوكمڕانییاندا زۆربەی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتیان بۆمبڕێژكرد، پێش بەجێهێشتن و كۆنتڕۆڵكردنەوەی لەلایەن هێزە عیراقییەكانه‌وه، له‌وكاته‌‌وه به‌هۆی مینه‌كانه‌وه ده‌یان كه‌س بونه‌ته قوربانی.
بۆمبە دەستكردەكانی ناوخۆیی داعش دەزانین چۆنیان داناوە و چۆن پوچەڵیبكەینەوە
عەبدوڵا عوبێدی، دانیشتوی قەزای حەویجە بە (كەركوك ناو)ـی وت "تەقەمەنییە بەجێماوەكانی داعش هێشتا هەڕەشە لە ژیانی مەدەنیی و بە تایبەت شوانەكان دەكات، دوایین روداویش چەند رۆژێك لەمەوبەر بوو كە منداڵێكی لەدایكبوی 2014 بەناوی ئەنمار عەبدولقادر گیانیلەدەستدا".
ئەو منداڵە 13ـی ئایاری 2022 لە نێوان گوندەكانی عەلەویە و شالخ-ـی ناحیەی ریاز لە حەویجە بۆمبی پێدا تەقییەوە.
"ئەوەی دڵخۆشمان دەكات بۆمبە دروستكراوە ناوخۆییەكانی داعشە، كاتێك دەیدۆزینەوە دەزانین داعش چۆن چاندویانە و دەتوانین پوچەڵی بكەینەوە، ئەوانەش دەناسینەوە كە ئامادەیە بۆ تەقینەوە و زۆربەی كات پۆلیس و دەزگا ئەمنییەكان ئاگاداردەكەینەوە بۆ ئەوەی مینەكان پوچەڵ بكەنەوە" بەوتەی عوبێدی.
لە ناوچەكانی باشور و باشوری خۆرئاوای كەركوك، زیاتر لە 38 ملیۆن مەتر چوارگۆشە لە سەردەمی شەڕی داعش (2014-2017) بە مین چێنراون و پاكنەكراونەتەوە، لەكاتێكدا زیاتر لە سەدا 50ـی ناوچە مینڕێژكراوەكانیش پاككراونەتەوە، بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی كاروباری مین لە وەزارەتی ناوخۆی عیراق.
ئەزهەر قاسم عەزاوی، خاوەن پێداویستی تایبەتە، لەبەردەم (ناوەندی كەركوك بۆ گەشەسازی كەمئەندامان) دانیشتبوو تا نۆرەی بێت و چارەسەری سروشتی وەربگرێت، ئەو یەكێكە لە قوربانیانی مینەكانی داعش و بەهۆیەوە قاچێكی لەدەستداوە، كاتێك هەوڵیداوە لە حوكمڕانیی ئەو رێكخراوە هەڵبێت.
"بڕیارماندا حەویجە بەرەو شاری كەركوك بەجێبهێڵین، داعش دەیزانی خەڵك بە كام رێگەدا دەڕۆن و بۆمبڕێژی كردبوو، لە شوباتی 2015ـدا بوو، لە نێوان ناحیەی ریاز و چیای حەمرین بۆمبی چێنراومان پێدا تەقییەوە، بەهۆیەوە سێ كەس لە خێزانەكەمان گیانیانلەدەستدا، من قاچێكم پەڕی و سێ كەسیش كە لەگەڵ ئێمەدابون رزگاریان بوو" ئەزهەر بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
سێ كوژراوەكەی خێزانەكەی ئەزهەر هەر لەوێ بەخاكدەسپێردرێن و خۆشی لە خاڵە سەربازییەكانەوە بۆ چارەسەر رەوانەی نەخۆشخانەیەكی كەركوك دەكرێت، "ئێستا ماوەی جارێك لەم ناوەندە چارەسەری سروشتیم هەیە".
ئەو هاوڵاتییە پێیوایە هێشتا ناوچەكانی دەوروبەری كەركوك پێویستیان بەكاری زۆر هەیە بۆ پاككردنەوە و هەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنییەكانی پاشماوەی داعش و ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان، چونكە "هێشتا مەترسی راستەقینە لەسەر هاوڵاتیان ماوە و هێزە ئەمنییەكان رۆژانە لە دەوروبەری حەویجە و ناوچەكانی تر دەیان بۆمب و تەقەمەنی داعش دەدۆزنەوە".
لە پارێزگای كەركوك نزیكەی 13 هەزار خاوەن پێداویستی تایبەت هەن
ئەزهەر قاسم وتی "لەدوای كۆنتڕۆڵكردنەوەی ئەو ناوچانەوە زیاتر لە 15 حاڵەتی گیانلەدەستدان بەهۆی تەقەمەنییەكانەوە تۆماركراون".
بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو) داعش بە درێژایی سنوری نێوان حوكمڕانییەكەی لەگەڵ ناوچەكانی تری كەركوك بۆمبی چێنراوی دانا تا رێگری بكات لە هەڵاتنی هاوڵاتیان بەرەو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەت.
كازم عەلی، بەڕێوەبەری ناوەندی كەركوك بۆ گەشەسازی كەمئەندامان بە (كەركوك ناو)ـی وت "پارێزگای كەركوك نزیكەی 13 هەزار كەمئەندامی هەیە ئەوانەش بەهۆی شەڕ و تەقەمەنی یان كەمئەندامی زگماكییەوەیە"، هەروەها دەڵێت لە ناوەندەكەی ئەواندا جگە لە چاودێری و هاوكاریكردنیان بە دابینكردنی دەرمان و پێداویستی وەك كورسیی و دارشەق، وەرزش و چارەسەری سروشتیشیان بۆ دەكەن.
بەپێی ئامارەكانی نەتەوە یەكگرتوەكان، كە كانونی یەكەمی 2021 بڵاویكردەوە، لە نۆ مانگی یەكەمی ساڵی رابردودا 100 منداڵ بەهۆی مین و تەقەمەنییەكانی پاشماوەی جەنگەوە لە عیراق گیانیانلەدەستداوە یان برینداربون.
عەبدوڵا حامد، دانیشتوی كەركوكە، لەگەڵ ئەزهەر لە بەردەم (ناوەندی كەركوك بۆ گەشەسازی كەمئەندامان) دانیشتبوو بۆ چارەسەری سروشتی، بەڵام چیرۆكەكەی ئەو جیاواز بوو، ئەو قوربانی شەڕی هەشت ساڵەی نێوان عیراق و ئێران (1980-1988)ـە.
"لەچەندین بەرەی ئەو شەڕەدا بەشداریم كرد، بەڵام شەڕی روباری جاسم (معركة نهر جاسم) لە باشوری عیراق یەكلاكەرەوە بوو، زۆرینەی ئەو سەربازانەی لەگەڵ ئێمەدا بون كوژران، قەدەری منیش وابوو بۆمبێكی دژە زرێپۆشم پێدا تەقییەوە و قاچەكانمی لە جەستەم جیا كردەوە" عەبدوڵا (58 ساڵ) وای وت، لەوكاتەشەوە بەردەوام راهێنان و چارەسەری سروشتی بۆ دەكرێت.
ئەو بە (كەركوك ناو)ـی وت خاوەن پێداویستی تایبەت لە كەركوك چەند بەشێكن؛ لەوانە هی سەردەمی شەڕی عیراق و ئێران، شەڕی خلیج و چونە كوێت، لەگەڵ زگماكی "ئێمە بەدەست كەمی پاڵپشتی دارایی و چاودێری حكومییەوە دەناڵێنین، ماوەی جارێك بەشداری چالاكییەكانی ئەو ناوەندەكە دەكەین كە چاودێرێیەكی ئاسایی و سادەمان بۆ دابیندەكات".
لەمساڵدا توانیومانە 306 بۆمب و تەقەمەنی هەڵبگرینەوە
پرۆسەی هەڵگرتنەوە و پوچەڵكردنەوەی مین و تەقەمەنیی لە كەركوك و زۆربەی ناوچەكانی دیكەی عیراق بە تایبەت موسڵ و دیالە و ئەنبار چەند ساڵێكە بەردەوامە و هیچ وادەیەك بۆ پاككردنەوەی تەواوەتی ئەو ناوچانە دانەنراوە.
عەمید ساڵح محەمەد، بەڕێوەبەری بەرگری شارستانی بە (كەركوك ناو)ـی وت "بەڕێوەبەرایەتییەكەمان پرۆسەی هەڵگرتنەوە و چارەسەری هەزاران تەقەمەنی پاشماوەی داعشی كردووە و لەمساڵدا توانیومانە لەڕێی 13 ئەركەوە 306 بۆمب و تەقەمەنی هەڵبگرینەوە".
داعش لە حوزەیرانی 2014ـدا دەستیگرت بەسەر سێیەكی پارێزگای كەركوك لەوانە قەزای حەوجیە، ناحیەكانی زاب، رەشاد، عەباسی، ریاز و موڵتەقا، تا تشرینی یەكەمی 2017 ئەو ناوچانە لەلایەن هێزە عیراقییەكانەوە كۆنتڕۆڵكرانەوە.
ئەحمەد خورشید، ئەندامی ئەنجومەنی قەزای حەویجە –تەمەنی ئەو ئەنجومەنە لە 2019 كۆتاییهات و كارەكانیان راگیرا- بە (كەركوك ناو)ـی وت "قەزای حەویجە بە دوایین ناوچەی داعش لە عیراق دادەنرێت كە كۆنتڕۆڵكرایەوە و ئەو رێكخراوە لەدوای خۆی روبەرێكی پڕ لە بۆمبی چێنراوی بەجێهێشت كە دەیان مەدەنی بەهۆیەوە گیانیانلەدەستدا".
خورشید دەڵێت بەشێك لەو ناوچانە پێویستیان بە هەڵمەنی پاككردنەوە هەیە تا تەقەمەنییەكان بە شوان و ئەو هاوڵاتییانەدا نەتەقنەوە كە بۆ ناحیە كۆنتڕۆڵكراوەكانی حەویجە دەگەڕێنەوە.
بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوی (مرۆڤایەتی و گشتگیر - Humanity & Inclusion)ــی نێودەوڵەتی كە بەشێك لە كارەكانیان گرنگیدانە بە خاوەن پێداویستی تایبەت، هەشت ملیۆن و 500 هەزار عیراقیی لەو ناوچە مەترسیدارانەدا دەژین كە مبین و تەقەمەنی پاشماوەی شەڕیان تێدایە.
هەر لەو راپۆرتەدا هاتووە تێچوی هەڵگرتنەوەی مین لە هەندێك ناوچەدا بە تایبەت ئەوانەی داروپەردوی تێدایە وەك موسڵ؛ شەش هێندەی تێچوی هەڵگرتنەوەی مینە لە ناوچەكانی تردا، بۆیە پێویستە عیراق ساڵانە نزیكەی 180 ملیۆن دۆلار بۆ ئەو پرۆسەیە دابینبكات لە نێویاندا 50 ملیۆن دۆلار تەنیا بۆ موسڵ.
