10ـی حوزەیرانی 2014 رۆژێكی تەواو جیاواز و نائاساییە بۆ دانیشتوانی موسڵ؛ ئەو شارەی لە 2005ـەوە بە بارودۆخێكی دژواری ئەمنیدا تێدەپەڕێت، بەڵام هیچیان وەك ئەو رۆژە نییە، لە تەقینەوە و داخستنی رێگەوبان و قەدەغەی هاتوچۆوە دەستپێدەكات تا بە دەستبەسەرداگرتنیی ناوچەكە لەلایەن چەكدارانی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام – داعش"ـەوە كۆتاییدێت.
موسڵ لەوپەڕی شڵەژان و ئاڵۆزیدایە، ئەو بارودۆخە لە روخساری هێزە ئەمنییەكاندا بە رونی دیارە كە بە پەلە شوێنەكانیان ئاڵوگۆڕ دەكەن و بانگەواز بۆ خەڵك دەكەن بەهیچ هۆكارێك لە ماڵەكانیاندا نەچنە دەرەوە، لەلایەكی دیكەوە خوێندكارانی زانكۆ لە شەقامەكاندا گیریانخواردووە و بەشێكیان بەپێ دەگەڕێنەوە بۆ ماڵەوە.
لە ناوچەی 17ـی تەمموزی خۆرهەڵاتی موسڵ، پێكدادانی بەردەوام هەیە و بە تەقینەوەی ئۆتۆمبێلێكی بۆمبڕێژكراو لە زەنجەلی كۆتاییدێت كە هێزە ئەمنییەكان دەكاتە ئامانج؛ ئەو هێزانەی لە دوایین هێڵی بەرگریدان، چونكە ئەوانیتر بەشێكیی زۆریان جلوبەرگی سەربازییان فڕێداوە و بەرەو ناوچەی ئارامتر هەڵاتون.
شەقامەكانی شار پڕ دەبن لە چەك و كڵاو و جلوبەرگی سەربازی فڕێدراوی سوپا و هێزە ئەمنییەكانی دیكە، ئۆتۆمبێلەكانیان لە لایەكی شەقامەكە و هەندێكیان لە ناوەڕاستی رێگاكەدا بەجێیدەهێڵن، بەشێك لە هاوڵاتیان جانتا و كەلوپەلی لە كۆڵ دەنێن، تا لە پردەكانی پەڕینەوە بەری راست بەرەو بەری چەپی موسڵ ببڕن، ئەو كریستیانانەی لە شارەكەدا ماونەتەوە هەر زوو دەڕۆن، پلانی سەربازی بۆ داخستنی پردەكان سودی نابێت و لە چەند كاتژمێرێكدا شارەكە دەكەوێت.
دەمزانی بارودۆخەكە لە پێشتر خراپتر دەبێت، بۆیە كاتێك ناوچەكە لە هێزی ئەمنی چۆڵ بوو، كەسوكارم گواستەوە بۆ بەری چەپی موسڵ
"دەمزانی بارودۆخەكە لە پێشتر خراپتر دەبێت، بۆیە كاتێك ناوچەكە لە هێزی ئەمنی چۆڵ بوو، كەسوكار و خێزانەكەم گواستەوە بۆ بەری چەپی شارەكە و لەوێوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوین، دوای چوار ساڵ گەڕاینەوە" عەبدوڵا عوبێدی، هاوڵاتی شاری موسڵ وای وت، ئەو باوكی نەخۆشە و لە سەر عەرەبانەیەكی دار دایناوە و لە پردی سێ دەیپەڕێنێتەوە.
داعش هەمان رۆژ جگە لە موسڵ دەست بەسەر چەندین ناوچەی دیكەی پارێزگاكانی نەینەوا، كەركوك، دیالە، سەڵاحەدین و ئەنباردا دەگرێت.
سەرەتای ئاوارەیی
لەو رۆژەدا ریزی ئۆتۆمبێلەكان لە دەروازەكانی هەرێمی كوردستان بەروی موسڵدا تادەهات درێژتر دەبونەوە و دیمەنەكە لە بازگەكانی دهۆك ئاماژە بوون بۆ كۆچی بە كۆمەڵ.
"بەدرێژایی شەو و رۆژێك لە بازگەیەكی دهۆك راوەستاین، خەڵكی زۆرمان لەگەڵدا بوو، ناچار لە ئۆتۆمبێلەكە و لەسەر شەقامەكەدا خەوتین، گرنگترین شت ئەوەبوو نەگەڕێمەوە، لە كەناڵی سەمای موسڵ فەرمانبەر بوم و مانەوەم واتای مردن بوو، چونكە هەر لەوێ دوو هاوپیشەی منیان كوشت".
بەپێی ئاماری نەتەوە یەكگرتووەكان و حكومەتی عیراق لە 10ـی حوزەیرانەوە تا ساڵانی دواتر شەش ملیۆن هاوڵاتی ئاوارەبون لە نێویاندا زۆرینە لە نەینەواوە بوو.
ئەسیل نوجێفی، پارێزگاری (ئەوكات) پێشوتری نەینەوا لە شەودا چووە ئەو كۆڵان و گەڕەكانەی دەستی داعشی پێنەگەیشتبوو، داوای لە هاوڵاتیان كرد روبەڕوی "تیرۆر" ببنەوە كە شارەكە خاپور دەكات.
زۆربەی لێپرسراوانی ئیداریی و ئەمنی ئەوكاتەی موسڵ دواتر لیژنەی لێكۆڵینەوەیان بۆ پێكهێنرا و چەندین تۆمەتیان بەهۆی كەوتنی شارەكەوە روبەڕو كرایەوە.
عەلی غانم، شارەزا و چاودێری سیاسیی بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئەسیل نوجێفی پێشبینی ئەو مەترسییانەی كرد كە روبەڕوی شارەكە دەبنەوە بەڵام لە بریی كرد كە خۆی هۆكار بووە بەهۆی سیاسەتی دژایەتی بەغدا و بە تایبەت لەگەڵ نوری مالیكی، سەرۆكوەزیرانی ئەوكاتی عیراق".
تەنیا لەو رۆژەدا و زیاتر لە نیو ملیۆن هاوڵاتی شاری موسڵ بەجێدەهێڵن، بەپێی سەرچاوەیەك لە حكومەتی خۆجێی، بەڵام دوای چەند رۆژێك بەشێكی كەمیان بە هۆكاری جیاواز دەگەڕێنەوە، جگەلەوەش هەندێك لە هاوڵاتیان دەرنەچون و لە ماڵەوە مانەوە، كاتێك دەنگی تەقە نەما و تەقینەوە و پێكدادان نەما.
دكتۆر محەمەد عەتار، هاوڵاتی شاری موسڵ بە (كەركوك ناو)ـی وت "سەرەتا گروپ و كۆمەڵەی جیاواز تێكەڵ بەو رێكخراوە بون كاتێك هاتە ناو موسڵ، وەك نەقشبەندییەكان و ئەوانیتر، بەوپێیەی ولێكدرایەوە ئەو زوڵم و نادادپەروەرییە لادەبات كە چەند ساڵێكە هەیە و ئەمان باشترینیان بۆ موسڵ دەوێت، بەڵام دوای چەند رۆژێك ئاڵای رەشی رێكخراوە لەسەر باڵەخان هەڵكرا و هەموان توشی شۆك بون".
مێژوی كەوتنی موسڵ
چین و توێژە جیاوازەكانی موسڵ پێیانوایە تەنیا 10ـی حوزەیران مێژوی كەوتنی شارەكە نییە، چونكە لە بنەڕەتدا موسڵ لەژێر دەسەڵاتی قاعیدەدا بوو، كاتێك لەڕێی دزەكردنە ناو دەزگا ئەمنییەكانەوە جموجۆڵی هەبوو، بە سەپاندنی سەرانە بەسەر بەڵێندەران و بازرگان و راگرتنی پرۆژە و داخستنی شەقام و رفاندن و كوشتنەوە.
محەمەد عەتار، یەكێكە لەو كەسانەی روبەڕوی لێپرسینەوەی رێكخراوی قاعیدە بۆتەوە، چونكە لەسەر مینبەر ئەو قسانەی كردووە كە بەدڵی رێكخراوەكە نییە، "پێیانوتم بچمە ماڵێك لە گەڕەكی ئینتساری بەری چەپی موسڵ بۆ دادگاییكردن و ئەگەر نەچم ئەوا ژیانمی لەسەر دادەنێم..، رۆیشتم و بینیم چەند كەسێك پاسەوانی ماڵەكە دەكەن و چاوەڕێ بوم تا كرامە ژورەوە بۆ لای دادوەر، چونكە دادگاییكردنی خەڵكی دیكەی هەبوو، لەكاتێكدا هێزی ئەمنی رەسمی لە شەقامەكاندا هەبون و دۆسیەی ئەمنی تەنیا بە روكەش بەدەستیانەوە بوو".
شاری موسڵ و زۆرینەی ناوچەكانی نەینەوا بۆ سێ ساڵ (2014-2017) لەژێر دەسەڵات و حوكمڕانی داعشـدا بوو كە بەهۆیەوە سەدان هەزار خێزان لە هەموو پێكهاتە ئایینیی و نەتەوەییەكانی پارێزگاكە روبەڕوی كوشتن، رفاندن، توندوتیژیی و ئاوارەیی بونەوە.
موسڵ لە 10ـى حوزەیراندا نەكەوت، بەڵكو پێشتر كەوتە ژێر دەستی داعش
نەجم جبوری، پارێزگاری نەینەوا لەبارەی ساڵیادی كەوتنی موسڵەوە بە (كەركوك ناو)ـی وت "موسڵ لەو مێژوەدا نەكەوت، بەڵكو پێشتر كەوتە ژێر دەستی ئەو رێكخراوە و 10ـی حوزەیران تەنیا بەرەسمی راگەیاندنی كەوتنی شارەكە بوو، تا دواتر بە هەوڵی هەموو هێزە ئەمنییەكان كۆنتڕۆڵكرایەوە و ئاسایش بەرقەرار بوو".
موسڵ چی لەدەستدا؟
10ـی حوزەیران زیانی گەورە و زۆری لە موسڵ گەیاند و بەپێی خەمڵاندنە رەسمیی و ناڕەسمییەكان بەمشێوەیە بون:
15 هەزار هاوڵاتی كوژران یان بێسەروشوێن بون، بەپێی رێكخراوی مافەكانی مرۆڤ.
10 ملیار دۆلار زیانی دارایی بە هەموو كەرتەكان گەیشت.
36 ملیار دۆلار پارەی خەزێنە و چەك لە كاتی هێرشەكەدا بەجێهێڵدراون.
250 هەزار خانوو لە شەڕی داعشدا خاپور بون.
لە 100 هەزار یەكەی نیشتەجێبونی وێرانكراودا تێچوی چاككردنەوەی یەك دانەیان 30 هەزار دۆلارە.
8457 یەكەی ئابوری حكومەت لەكاتی شەڕدا زیانیان بەركەوتووە.
88 ملیار دۆلار بودجە و خەرجیی پێویستە بۆ ئاوەدانكردنەوەی ناوچە كۆنتڕۆڵكراوەكان.
144 باڵەخانە لە زانكۆی موسڵ وێران بون و سەدا 80ـیان بەكەڵكی دوبارە بەكارهێنان نەمان.
له كۆی 59 پردی نه‌ینه‌وا، ده‌وروبه‌ری 57 پردیان له شەڕی داعشدا روخان، لە نێویاندا پێنج پردی سه‌ره‌كییەكەی سەر روباری دیجله كە هەردوو بەری شاری موسڵ ده‌كات بە دوو به‌شه‌وه.
موسڵ چی دەستكەوت؟
بەپێی بەدواداچونەكانی پێشتری (كەركوك ناو)، هێشتا زۆرینەی كەرتەكانی خزمەتگوزاری لە موسڵ وێرانەی شەڕن، پاشماوەی جەنگ ماوەتەوە و خەڵك لە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە رازی نین.
بەڵام بەشێكیش هەن پێیانوایە ئەو پارێزگایە لە 2003ـەوە ئارامی بەخۆیەوە نەبینی، تا 2018 و ساڵێك دوای كۆتاییهاتنی دەسەڵاتی داعش.
عەلی غانم دەڵێت "ئەگەر ئەو رۆژە (كەوتنی موسڵ) نەبوایە ئەوا شارەكە ئارام نەدەبۆوە و بارودۆخی یەكلایینەدەبۆوە، ئەو رۆژە نەبوایە عیراق لە شەڕی تائیفی رزگاری نەدەبوو، ئەو رۆژە هەموانی دژی یەك دوژمن یەكخست".
نه‌ینه‌وا دوه‌م گه‌وره‌ترین پارێزگای عیراقه، روبه‌ره‌كه‌ی زیاتره له 33 هه‌زار كیلۆمه‌تر چوارگۆشه و له 31 یه‌كه‌ی ئیداری پێكهاتووه، كه دانیشتوانه‌كه‌ی ده‌گاته زیاتر لە چوار ملیۆن كه‌س.
بەپێی راپۆرتی رێكخراوە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكان؛ موسڵ بە یەكێك لە شارەكە زۆر ئارام و سەقامگیرەكانی عیراق دادەنرێت، پلەی دوەمی هەیە دوای دهۆك بەپێی لێدوانە رەسمییەكان، ئەوەش دەستكەوتێكی سەرەكی موسڵە دوای ئەوەی زیانی زۆری بەركەوت، ئێستاش لە چاوەڕوانی ئاوەدانكردنەوە و دەبارە گەڕانەوە ژیاندایە.
