شاری موسڵ و چەندین ناوچەی دیكەی پارێزگای نەینەوا، لەڕێی پرۆژەیەكی سێ ساڵییەوە، هەوڵدەدەن ململانێ و لێكەوتەكانی توندڕەوی داعش بسڕنەوە، تا ئاشتەوایی لە نێوان پێكهاتەكاندا بەدیبهێنن.
ئەو پرۆژەیە بە ئامادەبونی لێپرسراوانی باڵای حكومی و پەرلەمانیی، كۆتایی مانگی رابردوو، لە چوارچێوەی كۆنفرانسێكدا بەناونیشانی (پتەوكرنی هاوبەشی نێوان دامەزراوە حكومی و ئەمنی و كۆمەڵایەتییەكان) رێكخراوی پاو بە هاوبەشیی و پاڵپشتی بەرنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پەرەپێدان (UNDP) لە شاری هەولێر وردەكارییەكەی ئاشكراكرد.
"پڕۆژەكە دەمێكە كاری بۆ دەكرێت وەك ئامادەكاری، جێبەجێكردنیشی لەڕێی كۆمەڵێك گروپەوە دەبێت كە رۆڵیان لە ئاشتەوایی و پێكەوەژیاندا هەیە، لەنێویاندا دەسەڵاتی خۆجێیی، لێپرسراوانی ئەمنی و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی" ئەڵوەند تەڵعەت، بەڕێوەبەری پڕۆگرام لە رێكخراوی فریاكەوتنی میللی (پاو – PAO) -رێكخراوێكی ناحكومییە- وای وت.
هەروەها بۆ (كەركوك ناو) رونیكردەوە ئەركی ئەوان راهێنانی بەشداربوانی پرۆژەكەیە لەسەر چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشە و ململانێیەكان، "هەر لە تێگەیشتن لە سروشتی كێشەكانەوە تا دەگات بە دۆزینەوەی چارەسەر".
شاری موسڵ و زۆرینەی ناوچەكانی نەینەوا بۆ سێ ساڵ لەژێر دەسەڵاتی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شان – داعش"ـدا بوو كە بەهۆیەوە سەدان هەزار خێزان لە هەموو پێكهاتە ئایینیی و نەتەوەییەكانی پارێزگاكە روبەڕوی كوشتن، رفاندن، توندوتیژیی و ئاوارەیی بونەوە.
"ئەم پرۆژەیە لە 12 ناوچە جێبەجێدەكرێت، لەوانە هەردوو بەری راست و چەپی شاری موسڵ، شنگال، دەشتی نەینەوا، تەلەعفەر، گەیارە" ئەڵوەند تەڵعەت دەڵێت لە قۆناغەكانی ئامادەكاری پرۆژەكەدا ئەو خاڵانە دیاریكراون كە هەڕەشەن بۆ سەر ئاشتەوایی و پێكەوەژیان، سەرباری تێپەڕینی نزیكەی پێنج ساڵ بەسەر كۆنتڕۆڵكردنەوەی پارێزگاكە لە دەستی داعش.
"لەو كێشانە بۆ نمونە رەتكردنەوەی ئەو خێزانانەیە كە كاتی داعش لە شارەكەدا مانەوە و ئاوارەنەبون، ئەوان بەلای خەڵكی ئاوارە و ئەوانەی گەڕاونەتەوە خۆشەویست نین، جگە لە بەردەوامی كێشەی ئاوارەكان كە بەشێكیان هێشتا نەیانتوانیووە لەگەڵ كۆمەڵگەكانی خۆیاندا دوبارە بگونجێن، جۆرێك لە رق دروست بووە".
بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی رێكخراوی پاو وتیشی "بەگشتی ئەو تێگەیشتنە دروستبووە كە ئەوانەی ئاوارەبون بەشێك نین لە داعش و ئەوانەی لە موسڵ ماونەتەوە تۆمەتی داعش بونیان دەدرێتە پاڵ".
له ساڵانی رابردوودا و له چه‌ند ناوچه‌یه‌كی نه‌ینه‌وا، گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی تۆمه‌تبارن به هاوكاری داعش ناڕه‌زایی زۆری لێكه‌وته‌وه، له هه‌ندێك ناوچه‌ش به تایبه‌ت گه‌یاره به‌ره‌و بارگرژی سه‌ریكێشا.
عەلی عومەر، جێگری پارێزگاری نەینەوا دوای بەشداریكردنی لە كۆنفرانسەكەی هەولێر بە (كەركوك ناو)ـی وت "كێشە و ململانێی نێوان پێكهاتەكانی موسڵ پێش داعش بوونی هەبوو، بەڵام بەو وێنەیەی ئێستا نەبوو، بەڵكو هاتنی داعش وەك ئەو بایە وابوو خۆڵەمێشی سەر ئاگری ململانێی نێوان پێكهاتەكانی هەڵماڵی و لەژێر بەڕەوە خستیە سەر بەڕە، بۆیە گرنگترین شت ئەوەیە كۆتایی بەو ململانێیە بهێنین".
داعش ململانێی نێوان پێكهاتەكانی لەژێر بەڕەوە خستە سەر بەڕە
حكومەتی عیراق چەند ساڵێكە ستراتیژی بەرەنگاربونەوەی توندڕەوی راگەیاندووە و لە حوزەیرانی 2021ـیشدا مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیران لە نەینەوا، كەركوك و سەڵاحەدین، لیژنەی بۆ رەخساندنی زەمینەی ئاشتیی و پێكەوەژیان پێكهێنا.
جێگری پارێزگاری نەینەوا كە هاوكات سەرۆكی ستراتیژی بەرەنگاربوونەوەی توندڕۆییە لە موسڵ دەڵێت چوار ساڵە كار لەسەر ئاشتی كۆمەڵایەتی و پێكەوەژیان دەكەن، "دیارترین توندڕۆیی دوای داعش لە ئێستای موسڵدا كاریگەری هزری داعشە لەسەر منداڵ و مێرمنداڵان، بۆیە پڕۆژەیەكمان هەیە بۆ پاككردنەوەی هزری ئەو منداڵانە و بڕیارە وانەی پەروەردەی ئەخلاقی بخەینە پڕۆگرامەكانی خوێندن بۆ ساڵی داهاتوودا".
داعش لە نەینەوا جگە لە كوشتنی سەدان هاوڵاتی پێكهاتە جیاوازەكان، هەزاران كەسی رفاند بە تایبەت هاوڵاتیانی ئێزیدی و توركمانی شیعە، كە هێشتا چارەنوسی بەشێكیان نادیارە.
"خێزانەكانی داعش یەكێكی دیكەن لە كێشە گەورەكان، بەشێك لە خەڵك قبوڵناكەن ئەو خێزانانە بگەڕێنەوە، بە تایبەت لە گەیارە، هەندێكیشیان بەوە چارەسەر كراوە لە ناوچەیەكی نوێ یان لە كەمپی جدعە شوێنی نیشتەجێبونیان بۆ دابینبكرێت و لە كەمپدا دابنرێن، بەڵام ئەوەش پێویستی بە چارەسەری یەكجاری هەیە" عەلی عومەر وادەڵێت.
كەمپی جدعە دەكەوێتە نەینەوا، لە سەرەتای ساڵی رابردوەوە ئامادەكراوە بۆ لە خۆگرتنی ژن، منداڵ و كەسە نزیكەكانی چەكدارانی داعش كە خاوەنی رەگەزنامەی عیراقین، ئەوەش دوای هێنانەوەیان لە سوریاوە، بەوپێیەی زیاتر لە 30 هەزار هاوڵاتی لە كەمپی هۆل-ـی ئەو وڵاتەدان.
عومەر عوبێدی، بەڕێوەبەری نوسینگەی پەرلەمانی عیراق لە بەری راستی موسڵ كە یەكێك بوو لە بەشداربوانی كۆنفرانسەكە بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئێمە رۆڵی ئەرێنیمان لە چارەسەركردنی كۆمەڵێك كێشەدا هەبووە، بەوپێیەی هەموو پێكهاتەكان لەم نوسینگەیە هەن". –نەینەوا 34 پەرلەمانتاری هەیە لەنێویاندا عەرەب، كورد، توركمان، ئێزیدی، شەبەك و كریستیان-.
عوبێدی دەڵێت ئەو پرۆژە سێ ساڵییە هەوڵێكی سەرەتاییە بۆ دیاریكردنی كێشەكان و پاشان چارەسەركردنیان، "رۆڵی ئێمەش لەو نێوەندەدا بە یەكگەیاندنی هاوڵاتیان و پەرلەمانتارانە تا لە نزیكەوە گفتوگۆی كێشەكان بكەن".
له ساڵی 2019ـدا حكومه‌ت ویستی كه‌مپی عومله له ناحیه‌ی زومماری باكوری خۆرئاوای نه‌ینه‌وا بۆ كه‌سوكاری داعش بنیاتبنێت، به‌ڵام به‌هۆی ناڕه‌زایی خه‌ڵك و لێپرسراوانی ناوچه‌كه‌وه، پرۆژه‌كه راگیرا.
بەوتەی لێپرسراوەكەی رێكخراوی پاو "دوای پێنج ساڵ لە دەسەڵاتی داعش هێشتا پێكەوە گونجان و پێكەوەژیانی تەواوەتی لە موسڵ نییە، گرنگی پرۆژەكەش لەوەدا كار لەسەر دوبارە گەڕانەوەی متمانەی نێوان پێكهاتەكان دەكات، ئەوەش كاتی پێویستە" ئەڵوەند تەڵعەت وای وت.
نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان پێشتریش له‌رێی پێكهێنانی چه‌ندین لیژنه‌وه، به هاوكاری لێپرسراوانی ئه‌منیی و ئیداریی و عه‌شایه‌ری، هه‌وڵی ئاشته‌وایی و گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌یان داوە كه یه‌كێكیان چه‌كداری داعش بووه یان به لایه‌نگری ئه‌و رێكخراوه تۆمه‌تبارن ئەوەش بە چەند قۆناغێك لە نێویاندا واژۆكردنی "په‌یماننامه‌ی شه‌ره‌ف" بۆ پێكه‌وه‌ژیان و گه‌ڕانه‌وه‌ی ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ركراون.
