سوفیان دەخیل دوای هەشت ساڵ لە ئاوارەیی، چیتر بەرگەی ژیانی ژێر خێوەت ناگرێت و بە ئومێدی گەیشتن بە ئەوروپا، بەرەو رێگەی هات و نەهاتی قاچاخ دەڕوات.
ئەو تەمەنی 21 ساڵە، خەڵكی كۆمەڵگەی بۆرك-ـی قەزای شنگالە و لەگەڵ خێزانەكەیدا بەهۆی هێرشەكانی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام – داعش"، ئاوارەی كەمپی مام رەشان دەبن لە پارێزگای دهۆك.
"لە عیراق و كوردستان ئایندەت زۆر ناڕوونە، من تا لە كەمپ بووم زۆر هەوڵمدا، لەگەڵ دوو رێكخراوی مرۆییدا كارمكرد، منداڵانم فێری وەرزش كرد، شەش بڕوانامەم بەدەستهێنا بەڵام هیچیان سودی نەبوو، لە 2019 وازم لە خوێندن هێنا و ئەمساڵیش بڕیارمدا كۆچ بكەم" سوفیان بۆ وای وت.
لە 1ـی ئابی 2022 كەمپی ئاوارەیی بەرەو توركیا بەجێدەهێڵێت، دور لە خێزانەكەی، بە سەختیی و مەترسییەكانی رێگەی قاچاخدا دەگاتە وڵاتی یۆنان، هەر لە كەمپێكی ئەو وڵاتەشەوە بە تەلەفۆن چیرۆكی گەشتەكەی بۆ (كەركوك ناو) گێڕایەوە.
"سێ رۆژ و سێ شەو لە رێگەی قاچاخ، بێ ئاو و بێ نان، مردنم بە چاوی خۆم بینی".
رۆژانە تەنیا لەم كەمپەی من لە یۆنان 10 بۆ 15 كۆچبەری نوێ دەگەن
لە كەمپەكەی یۆنانەوە سوفیان چاوەڕێی رۆژێكی گونجاو دەكات تا جارێكیتر بە رێگای قاچاخ بگاتە هۆڵەندا، لەوێ هەوڵ بۆ ژیانێكی نوێ دەدات، چونكە وەك ئەو دەڵێت، هەرچی هەوڵیاندا بارودۆخی شنگال ئاساییبكەنەوە بەڵام نەیانتوانی.
"رۆژانە تەنیا لەم كەمپەی من لە یۆنان 10 بۆ 15 كۆچبەری نوێ دەگەن كە زۆرینەیان ئێزیدین" بەوتەی سوفیان.
بەپێی بەدواداچونێكی پەیامنێری (كەركوك ناو)، لە دوو مانگی رابردودا شەپۆلێكی نوێ كۆچی هاوڵاتیانی ئێزیدی بەرەو دەرەوەی وڵات دەستیپێكردووە، بە تایبەت لەنێو ئاوارەكانی هەرێمی كوردستاندا.
لە كۆی زیاتر لە 664 هەزار ئاوارەی هەرێم سەدا 30ـیان ئێزیدین و تەنیا لە ئایاری ئەمساڵدا بەهۆی بارگرژی چەكدارییەوە لە شنگال هەزاران خێزان جارێكیتر ئاوارەی كەمپ بونەوە.
شێرزاد پیر موسا، بەرێوەبەری رێكخراوی ئەلند بۆ بە دیموكراسیكردنی گەنجان لە دهۆك –رێكخراوێكی ناحكومییە لە ساڵی 2006 دامەزراوە- بە (كەركوك ناو)ـی وت "هەموو هەفتەیەك ئامارەكانی كۆچ كۆدەكەینەوە و بەپێی دوایین ئامار، لە ماوەی تەنیا 20 رۆژی رابردودا هەزار و 273 ئێزیدی بۆ دەرەوە كۆچیان كردووە".
لەو ژمارە ئێزیدییەی كۆچیان كردووە سەدا 85ـیان لە ئاوارەكانی نیشتەجێی ناو كەمپ و سەدا 15ـیان لە دەرەوەی كەمپ بون، زۆرترین رێژەی كۆچیش لە كەمپەكانی شاریا، كەبەرتوو و چەممشكۆی پارێزگای دهۆك بون.
"كۆچی ئێزیدییەكان بەرێگەی قاچاخ و پڕ مەترسییە، بەردەوامیشە" شێرزاد وای وت.
بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو) لە هۆكارە سەرەكییەكانی كۆچی ئێزیدییەكان؛ وێرانەیی شەڕ لە زێدی خۆیان، نەبونی سەقامگیری و خزمەتگوزاری لەگەڵ سەختییەكانی ژیانی ژێر خێوەتە، كە بەپێی راپۆرتەكانی پێشتری (كەركوك ناو) سەدان خێزان بە دەست نەبونی هاوكاری، كەمی ئاوی خواردنەوە و خراپی خۆراكی دابەشكراوی حكومەتی عیراقییەوە دەناڵێنن.
هەشت ساڵە لەژێر خێوەتدا دەژین و هیوایان نەماوە بگەڕێنەوە بۆ شنگال، بۆیە كۆچ دەكەن
دیان جەعفەر، لێپرسراوی فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران لە دهۆك –سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان- بە (كەركوك ناو)ـی وت "هەشت ساڵە ئاوارەكان لەژێر خێوەتدا دەژین و هیچ هیوایەكیان نەماوە بگەڕێنەوە بۆ شنگال، بۆیە هەر رێگایەك شك ببەن یەكسەر كۆچ دەكەن"، ئەو دەڵێت شەپۆلی ئێستای كۆچی ئێزیدییەكان بە پاساوی كرانەوەی رێگای كۆچبەرییە بۆ یۆنان، "بەڵام ئاماری رەسمی نییە چەند كەس كۆچیان كردووە تەنیا دەزانین زۆرینەی ئەوانەی رۆیشتون گەنجانن".
لە ساڵانی رابردوشدا، بەپێی رێككه‌وتنی نێوان فه‌ره‌نسا و رێكخراوی نێوده‌وڵه‌تی كۆچ، بە چەند قۆناغێك دەیان هاوڵاتی ئێزیدی رەوانەی پاریس كران.
دەروێش چوكی، لێپرسراوی رێكخراوی تولای بۆ رزگاربوان و قوربانیان –رێكخراوێكی مرۆیی ناحكومییە و گرنگی بە قوربانیانی دەستی داعش دەدات- بە (كەركوك ناو)ـی وت "لە تەمموزی ئەمساڵەوە شەپۆلێكی نوێی كۆچی ئێزیدییەكان دەستیپێكردووە و بەپێی بەدواداچونی ئێمە؛ رۆژانە زیاتر لە 50 كەس لە ئاوارەكانی كەمپ و دانیشتوانی شنگال كۆچ دەكەن".
بەپێی ئامارەكانی ئەو رێكخراوە، لە مانگ و نیوی رابردودا نزیكەی سێ هەزار ئێزیدی بۆ دەرەوەی وڵات كۆچیان كردووە.
"ژن و منداڵ و كچان لەنێو ئەو كەسانەدا هەن كە رۆژانە كۆچ دەكەن، هەموی بە رێگەی قاچاخە و تادێت لێشاوی كۆچ لە زیادبوندایە" چوكی وادەڵێت.
بەهۆی ھێرشەكانی 2014ـی داعش بۆ شنگال و ناوچەكانی تری نەینەوا، زیاتر لە 350 هەزار هەزار ئێزیدی ئاوارە بون و 100 هەزار كەسیش هەر ئەوكات بۆ دەرەوەی وڵات كۆچیان كرد، جگە لە رفاندنی شەش هەزار ئێزیدی كە نزیك بە نیوەیان هێشتا چارەنوسیان نادیارە، بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
هەرمان میرزا بەگ، جێگری میری ئێزیدیان بۆ كاروباری گەنجان دانبەوەدادەنێت سێ مانگە شەپۆلێكی نوێی كۆچی ئێزیدییەكان دەستپێكردۆتەوە بەڵام رەخنەی لەوە هەیە ژمارەی هەموو كۆچبەران بە ئێزیدییەكانەوە دەبەسترێتەوە، بە كاتێكدا هەموی ئێزیدی نییە و پێكهاتەكانی دیكەشی تێدایە.
"بابەتەكە لەروی سیاسی و راگەیاندنەوە گەورە كراوە، ئەگەرنا لە چوار مانگی رابردودا ئەوانەی كۆچیان كردووە سەرو 500 ئێزیدی بووە لە شنگال و كەمپەكانەوە" هەرمان وای وت، بێ ئەوەی رونیبكاتەوە ئەو ئامارانە چۆن و پاڵپشت بە كام بەدواداچون كۆكراونەتەوە، لەكاتێكدا ئەو دوو رێكخراوەی ئامارەكانی كۆچیان لایە، خۆیان چەند مانگێكە بەدواداچون بۆ ئەو پرسە دەكەن.
جێگری میری ئێزیدیان بۆ كاروباری گەنجان دەڵێت ئەوانەی كۆچ دەكەن، دەستكورتن و ئەوانیش ناتوانن رێگە لە كۆچی كەس بگرن، بەڵام لە هەوڵدان تا رێژەی كۆچكردن كەمبكەنەوە.
ناتوانین رێگە لە كۆچی كەس بگرین، بەڵام هەوڵدەدەین رێژەكە كەمبكەینەوە
جگە لە نەینەوا، تەواوی كەمپەكانی دیكەی پارێزگاكانی عیراق داخراون و دانیشتوانەكانیان بۆ زێدی خۆیان گەڕێنراونەتەوە، جگە لە كەمپەكانی هەرێمی كوردستان كە بەپێی لێكتێگەیشتنێك لەگەڵ حكومەتی هەولێر ماونەتەوە.
تاكە رێگا كە حكومەتی عیراق بەردەوام جەخت لە جێبەجێكردنی دەكاتەوە بۆ چارەسەركردنی كێشەی شنگال، جێبەجێكردنی رێككەتننامەی شنگالی 2020ـیە لە نێوان هەردوو حكومەتی فیدراڵ و حكومەتی هەرێم، بۆ پێكهێنانی ئیدارەی نوێ، ئاوەدانكردنەوە و رێكخستنەوەی دۆسیەی ئەمنی، بەڵام ئەو رێككەوتنە تائێستا جێبەجێنەكراوە و له قه‌زای شنگال زیاتر له هه‌شت هێزی چه‌كداری جیاواز هه‌ن.
قه‌زای شنگال (120كم خۆرئاوای موسڵ)، ناوچه‌یه‌كی جێناكۆكه و له‌ڕوی ئیدارییه‌وه سه‌ر پارێزگای نه‌ینه‌وایه، لە 3ـی ئابی 2014 داعش دەستیبەسەرداگرت و لە 13ـی تشرینی دووەمی 2015 كۆنتڕۆڵكرایەوە.
